Adalet ve Kalkınma Partisi milletvekilleri tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan ve  sosyal güvenlik uygulamalarında önemli değişiklikler yapılmasını öngören 28 maddelik  25/11/2024 tarihli ve 2/2717 Esas sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” TBMM Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonunda kabul edildi. 

Teklifle; 

-2008 yılı Ekim ayından önce sigortalı olan engelliler için vergi indirim belgesi esas alınarak yürütülen emeklilik işlemlerinin, 5510 sayılı Kanun kapsamında çalışma gücü kaybına göre belirlenmesi ve tüm uygulamanın Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından yürütülmesi, 

-31/12/2024 tarihinde yürürlüğe girecek olan Esnaf Ahilik Sandığının yürürlük tarihinin 1/1/2028’e ertelenmesi,

-Yurt içinde ruhsatlı olmayan ve temini sağlanamayan beşerî tıbbi ürünlerin Sağlık Bakanlığı onayı ile SGK tarafından yurt dışından temin edilebilmeleri, 

-Geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamalarının mesai dışında aile hekimliği birimlerince sunulabilmesi,

-Hastalık ve analık sigortasından ödenecek olan geçici iş göremezlik ödeneğine esas günlük kazancın hesabında dikkate alınan üç aylık sürenin on iki aya çıkarılması,

-Yabancı uyruklu öğrencilerin eğitim süresince genel sağlık sigortasından yararlanabilmeleri için başvuru şartının yeniden düzenlenmesi, 

-Ayakta tedavide hekim ve diş hekimi muayenesi katılım payında değişiklik yapılması,

-Özel sektör işverenlerinin SGK’ya ödeyecekleri malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi için sağlanan beş puanlık sigorta primi indiriminin dört puan olarak uygulanması,

-1/1/2015 tarihinden öncesine ait olup ödenmemiş genel sağlık sigortası primleri ile gecikme cezası ve gecikme zammı gibi fer’i alacakların tahsilinden vazgeçilmesi, 

-Çalışan sağlığı merkezlerinin 6331 sayılı Kanunda tanımlanması ile 10’dan az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinin bağlı bulundukları kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşundan hizmet alarak da iş güvenliği uzmanı görevlendirebilmelerine imkân tanınmasının,

Amaçlandığı belirtilmektedir.

ENGELLİLİĞİ NEDENİYLE VERGİ İNDİRİMİNDEN YARARLANARAK YAŞLILIK AYLIĞINA HAK KAZANMA İMKANININ ORTADAN KALDIRILMASI

5510 sayılı Kanunda engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlananlara yaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin mevcut uygulama aşağıdaki Tablo1’de gösterilmiştir. 

Tablo 1: ENGELLİ EMEKLİLİĞİNDE MEVCUT UYGULAMA

ENGELLİ EMEKLİLİĞİ İLE İLGİLİ NE YAPILMAK İSTENİYOR?

Meclise sunulan Kanun Teklifinde konuyla ilgili 4 madde bulunuyor. Bunlar;

Madde 1: 506 sayılı Kanunda, engellilerin kademeli emeklilik durumunun düzenlendiği geçici 87. Maddesi yürürlükten kaldırılmaktadır.

Madde 14: Engelli emeklilik hakları iptal edilerek, emeklilik durumları 5510 sayılı Kanundaki çalışma gücü kaybı uygulamasına dönüştürülen 4/a sigortalılarının, 2008/Ekim öncesi hizmetlerine ilişkin aylık bağlama oranlarının belirlenmesinde yine 506 sayılı kanundaki özel hükümlerin uygulanmasına ilişkin 5510 sayılı Kanunun geçici 2. Maddesine fıkra eklenmektedir.

Madde 16: 2008/Ekim öncesi sigortalılığı başlayan engelli 4/a sigortalılarının, 5510 sayılı Kanundaki çalışma gücü kaybı düzenlemesinden hemen yararlanmaları için 5510/Geçici 6. Maddenin yedinci fıkrasının (d) ve ( e) bentlerinde değişiklik yapılmaktadır.

Madde 17: Kanun teklifinin yasalaşmasından önce tarafına engelli yaşlılık aylığı bağlananların aylıklarının ödenmesi ve bunların kontrol muayene işlemlerinin nasıl yapılacağına ilişkin olarak 5510 sayılı Kanunun geçici 10. Maddesinin ikinci, üçüncü ve dördüncü fıkralarında değişiklik yapılmaktadır.

ENGELLİLİĞİ NEDENİYLE VERGİ İNDİRİMİNDEN YARARLANANLARA YAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANMASINA İLİŞKİN UYGULAMAYI ORTADAN KALDIRAN KANUN TEKLİFİNDEKİ MADDELERİN BİRLİKTE DEĞERLENDİRİLMESİ

6/8/2003 tarihinde yürürlüğe giren 4958 sayılı Kanunla engelliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış sigortalıların yaşlılık aylığından yararlanmasında 506 sayılı Kanunun 60/ (C/b) bendinde aranan sigortalılık süresi ve toplam prim ödeme gün sayısı engellilik derecelerine göre kademelendirilmiş ancak, bu durumdan sigortalıların hemen etkilenmelerini önlemek amacı ile 506 sayılı Kanuna eklenen geçici 87. madde ile Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibariyle 12 yıldan az sigortalılık süresi bulunanlar için kademeli geçiş süreci (Tablo:2) öngörülmüştür.

Tablo 2:

Düzenlemeyle 1.derece engelliler için 15 yıl sigortalılık süresi ve 3600 gün prim ödeme sayısı şartlarında herhangi bir değişiklik öngörülmemiş ve 6/8/2003 tarihinde 12 yıldan daha;

-Fazla sigortalılık süresi bulunanlardan 2. ve 3. derecede engelliliği bulunanlar hakkında engellilik derecesi ne olursa olsun 06/08/2003 tarihinden önceki hükümler uygulanmıştır.

- Az sigortalılık süresi bulunan 2. ve 3. derece engelliler için engellilik derecelerine göre sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı belirlenerek kademeli geçiş süreci öngörülmüştür.

Kanun Teklifinin 1. maddesiyle 506 sayılı Kanunun geçici 87. maddesinin, 17. Maddesiyle 5510 sayılı Kanunun geçici 10. Maddesinin ikinci fıkrasının yürürlükten kaldırılmasıyla;  ilk defa 2008/Ekim öncesi sigortalı olan 4/a sigortalılarından,  engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlananlara yaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin uygulama yürürlükten kaldırılmaktadır.  

Mevcut uygulamada, engelli veya çalışma gücü kaybı bulunan 4/a sigortalılarından,  ilk defa 2008/Ekim öncesi ve sonrası sigortalı olanlar için farklı yönetmeliklere göre engellilik derecesi ve çalışma gücü kayıp oranları belirlenmektedir.  Bunların engellilik derecesi veya çalışma gücü kayıp oranlarına göre yaşlılık aylığına hak kazanma koşulları da farklılık göstermektedir.  Engelli ve çalışma gücü kaybı bulunan 4/a, 4/b ve 4/c sigortalılarının gerek engellilik/çalışma gücü kayıp oranlarını belirleyen kurum ve sağlık kurullarının farklı olması gerekse yaşlılık aylığına hak kazanma koşullarındaki mevcut farklılıkların norm ve standart birliği sağlanması amacıyla Kanun Teklifinde değiştirildiği belirtilse bile gerçekte bunun böyle olmadığı ve engelli 4/a sigortalıları yönünden büyük mağduriyetlerin oluşacağı  anlaşılmaktadır. 

5510 sayılı Kanunun 28. Maddesinin  beşinci fıkrası, ilk defa 2008/Ekim öncesi sigortalı olan 4/a sigortalılar için uygulanmamakta idi. Engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanarak yaşlılık aylığına hak kazanmayla ilgili maddelerin iptal edilmesi nedeniyle, ilk defa 2008/Ekim öncesi çalışmaya başlayan engelli 4/a sigortalılarının 5510 sayılı Kanundaki düzenlemeden hemen yararlanmaları için Kanun Teklifinin 16. Maddesi ile Kanunun geçici 6.maddesinde düzenleme yapıldığı görülmektedir.

Ancak, her ne kadar yapılan bu düzenleme ile çalışma gücü kaybı olan  4/a sigortalıları ile 4/b ve 4/c sigortalıları arasında emekliliğe esas prim gün sayısı ile sigortalılık süresi yönünden mevcut farklılıkların giderilmesinin amaçlandığı belirtilse böyle, gerçekte bunun tam aksi bir durumun olacağı anlaşılmaktadır.

Engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlananların engellilik dereceleri “Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik” hükümlerine, çalışma gücü kaybı olanların ise  “Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği hükümlerine göre yapılmaktadır. Her iki yönetmelikte derecelendirmedeki kurallar farklıdır. Bir yönetmeliğe göre engellilik derecesi % 45 tespit edilen sigortalının bu derecesi, diğer yönetmeliğe göre %45 olmayabilir. Yine, engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlananların emeklilikte aranan sigortalılık süre ve prim gün sayıları, 5510/28. Maddenin beşinci fıkrasındaki sigortalılık süresi ve gün sayılarından daha avantajlıdır. Dolayısıyla engellilerin bu düzenleme ile emeklilik koşulları zorlaştırılmaktadır. Durumu Kanun Teklifinin 16. Maddesiyle yapılan değişiklikle birlikte değerlendirirsek; 

Örneğin, ilk defa 1/8/1997 tarihinde çalışmaya başlayan ve çalışma gücü kaybı %45 olarak tespit edilen engelli sigortalının bugünkü emeklilik koşulları, 17 yıllık sigortalılık süresi ve 3920 prim gün sayısıdır. Teklif kanunlaşırsa ve bu sigortalının %45 engellilik derecesi Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği hükümlerine göre değerlendirildiğinde yine % 45 olarak belirlenirse, emeklilik koşulları değişecek ve  5510/28. Maddenin beşinci fıkrasına göre % 45 Çalışma gücü kaybı oranı tespit edilen sigortalılar için Teklifin 16. Maddesi gereğince 31/12/2008 tarihine kadar sigortalı olanlar için 18 yıllık sigortalılık süresi ve en az 4100 prim gün sayısı aranacaktır.  Bu durumda, emeklilik koşulları zorlaştırılmış olacaktır. 

Yine, %85 engellilik derecesi olan bir engelli sigortalının 5510/28 mad. beşinci fıkrasına göre çalışma gücü kaybı aynı oranda tespit edilirse, bu kişiye yaşlılık aylığı yerine malullük aylığı bağlanması gündeme gelecektir.  Çünkü, maddede çalışma gücü kaybı %60’ın üstünde olanlar malul sayıldığından, bunlara yaşlılık aylığı yerine malullük aylığı bağlanacaktır veya engellinin  % 85 olarak tespit edilen derecesinin 5510/28/beşinci fıkraya göre  % 59 olarak tespit edilmesi halinde, engellilik uygulamasında yaşlılık aylığı için % 85 oranı 15 yıllık sigortalılık süresi ve 3600 günle emekliliğe imkan verirken, 5510/28/beşinci fıkraya göre  % 59 olarak kabul edilmesi halinde emeklilik koşulları, 16 yıl 3700 gün olacak ve yine engelli sigortalılar açısından emeklilik koşulları aleyhte değişmiş olacaktır. 

Kanun Teklifinin 17. maddesiyle yine 5510 sayılı Kanunun geçici 10. Maddesinin üçüncü ve dördüncü fıkralarında yapılan değişiklikle, Teklifin kanunlaşacağı tarihten önce aylık bağlanmış olanların (bu kapsamda yaklaşık 306 bin 4/a sigortalısına yaşlılık aylığı bağlanmıştır.)  ödemelerine devam edileceği ve bunlardan kontrol muayenesi bulunanların bu işlemlerinin 5510/28. Maddenin beşinci fıkrası kapsamındaki sigortalılarda olduğu şekliyle yapılacağı öngörülmektedir. Bu durum, kontrol muayenesi sonucu alınan yeni sağlık kurulu raporlarının çalışma gücü kayıp oranlarının tespit edildiği, “Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği hükümlerine göre değerlendirileceği, bu durumda bir çok engelli emeklinin belirlenen çalışma gücü kayıp oranlarına göre emekli aylıklarının kesilebileceği gündeme gelecektir.    

Kanun Teklifinin 14. maddesiyle yapılan değişiklikle, sigortalılığı 2008/Ekim öncesi başlayan engelli 4/a sigortalılarının yaşlılık aylığı hesaplamalarında; 2008/Ekim öncesi dönem için karma sisteme göre hesaplanacak aylıklarda aylık bağlama oranlarının, 506 sayılı Kanunda engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlananlar için öngörülen aylık bağlama oranlarının kullanılmaya devam edilmesinin amaçlandığı anlaşılmaktadır. 

Çalışma gücü kaybı %60’ın altında olanların 2008/Ekim sonrası hizmetlerine ilişkin hesaplanacak yaşlılık aylığına esas aylık bağlama oranının (ABO) ne şekilde tespit edileceği hususu 5510 sayılı Kanunun 29. Maddesinde şu şekilde açıklanmaktadır.

Çalışma gücü kaybı nedeniyle tarafına yaşlılık aylığı bağlanacak sigortalılar için aranan prim gün sayılarının genel hükümlere göre yaşlılık aylığı bağlanacak sigortalılardan daha az olması nedeniyle, 29. maddede sigortalıların çalışma gücü kayıp oranları esas alınmak suretiyle ABO’ların tespitinde kullanılacak prim gün sayısı yeniden tespit edilmektedir. Örneğin % 56 çalışma gücü kaybı olan sigortalının 4400 prim gün sayısı bulunmaktadır. 5510 sayılı Kanunda genel hükümlere göre yaşlılık aylığına hak kazanan bir sigortalının 4400 gün karşılığı ABO’sunun; 4400/360= 12,22 x %2 = 24,44 şeklinde hesaplanması gerekmektedir. Ancak, sigortalıya çalışma gücü kaybı oranına göre yaşlılık aylığı bağlanacağından, bu sigortalı;

- 4/a sigortalısı ise; %56 x 7200 / %60 =6720 yeni prim gün sayısı  bulunacaktır.. Yani 4400 günü olan sigortalının sanki 6720 günü varmış gibi bu gün sayısı üzerinden ABO tespiti yapılacaktır. ABO,  6720/360=18,67 x%2= %37,34 olarak belirlenecektir. Bu oran % 40’ı geçemeyecektir. 

- 4/b sigortalısı olsaydı;  %56 x 9000 / %60 = 8400 yeni prim gün sayısı  bulunacaktır. Yani 4400 günü olan sigortalının sanki 8400 günü varmış gibi bu gün sayısı üzerinden ABO tespiti yapılacaktır. ABO,  8400/360= 23,33 x %2 =46,66 olarak belirlenecektir Bu oran % 50”yi geçemeyecektir. 

Tarafına 5510/28. Maddenin beşinci fıkrası kapsamında aylık bağlanacak 4/a sigortalıları ile 4/b ve 4/c sigortalılarının 2008/Ekim sonrası hizmetlere esas hesaplanacak ABO’ları arasında çalışma gücü kayıplarının; 4/a sigortalılarının 7200, 4/b ve 4/c sigortalılarının ise 9000 günle orantılanması nedeniyle bir adaletsizlik bulunmaktadır. Yani aynı çalışma gücü kayıp oranına sahip olmalarına rağmen, statüleri farklı olan sigortalılar için aylık bağlama oranları farklı belirlenmektedir. Bu durum, sadece yaşlılık aylıkları için değil,  malullük ve ölüm aylıkları için de geçerlidir. Anlattım bu durum mevcut uygulamada var. Asıl engelli 4/a sigortalıları ile çalışma gücü kaybı bulunan 4/b ve 4/c sigortalıları için Kanun Teklifi ile yapılan başka bir adaletsizlikten bahsetmek gerekmekte.

Engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanan 4/a sigortalılarına düşük prim ödeme gün sayıları ile yaşlılık aylığı bağlandığından, 506 sayılı Kanunda bunların ABO’larının belli oranların altına düşmemesi için yapılan yasal düzenlemelerle belirli sınırlar getirilmiş ve bunlar korunmaya çalışılmıştır. 

Örneğin 4000 günle tarafına engelli yaşlılık aylığı bağlanan 4/a sigortalısının, karma sisteme göre yaşlılık aylığı hesaplanırken; 2000 öncesi gösterge sisteminde bağlanan aylığının ABO’su (gösterge tablosundan aylık bağlanması halinde) yüzde 60’ın altında olamamaktadır. Diğer bir ifadeyle, genel kurallar bunlar için uygulanmamakta ve 5000 günden eksik süreler için taban aylık bağlama oranlarından indirim yapılmamaktadır.  Normalde 4000 günü olan bir sigortalı için 5000 günden  eksik her 240 gün için 1 puan düşüldüğünde, ABO’nun %56 olarak  tespit edilmesi gerekirken, engelli sigortalı için ABO, % 60 olarak belirlenmektedir. Yine, engelli 4/a sigortalılarının 2000-2008/Ekim arası hizmet sürelerine ilişkin aylık hesabında, ABO  yine % 60’ın altında olmamaktadır. Yani 4000 günü bulunan 4/a engelli sigortalının sanki 8250 günü varmış gibi bu dönem için hesaplanan ABO %60’ın altında olmamaktadır.  

Kanun Teklifinin 14. Maddesiyle yapılan değişiklikle, 4/a engelli sigortalılara çalışma gücü kaybı maddesine göre aylık hesabı yapılırken, bunların 2000 öncesi ile 2000-2008/Eylül arası hizmetlerine ilişkin aylık hesabına esas ABO’larının tespitinde 506 sayılı Kanunun özel hükümlerinin uygulanması onlara düşük aylık bağlanmasını önlemek için olumlu bir düzenleme olarak görülebilir. Ancak Kanun Teklifinde, engelli 4/a sigortalıları için engelli emeklilik uygulamasının kaldırılmasındaki gerekçe  çalışma gücü kaybı olan 4/a, 4/b ve 4/c kapsamındaki sigortalıların hem yaşlılık aylığına hak kazanma koşullarında  hem de aylık hesaplamalarında norm ve standart birliğini sağlamak olarak belirtilmektedir. Ancak, 4/a sigortalıları lehine gibi görünün bu düzenleme, 4/b ve 4/c sigortalıları yönünden 2008/Ekim öncesi dönemler için hesaplanan ABO’lar yönünden adaletsizlik yaratacaktır. 

Çünkü, 5510/28.mad. beşinci fıkrası, 4/b ve 4/c sigortalıları için 5510 sayılı Kanunun 2008/Ekim ayında yürürlüğe girmesiyle hemen uygulanmaya başlanmıştır. Bu sigortalıların yaşlılık aylıkları ikili veya üçlü sisteme göre hesaplanmıştır. Örneğin Bağ-kurlu yani 4/b’li sigortalılar için 2008/Ekim öncesi 1479 sayılı Kanunda engelli sigortalılar için yaşlılık sigortasında böyle bir uygulama bulunmamakta idi. Dolayısıyla bunların 2008/Ekim öncesi hizmetlerine esas ABO’ları hesaplanırken özel düzenlemeler olmadığından, genel kurallara göre belirlemeler yapılmış ve yapılmaya devam edilmektedir.

Örneğin;  ilk defa 1/1/1998 tarihinde sigortalı olan ve 5510/28. Madde/beşinci fıkra kapsamında %55 çalışma gücü kaybı ve 4500 günle tarafına yaşlılık aylığı bağlanacak  4/b sigortalısı için hesaplanacak  ABO’lar; 

-2000 öncesi dönem için %58, (9000-4500= 4500/360= 12,  % 70-12= %58) 

-2000-2008/Ekim arası dönem için %39, (4500-3600= 900/360=2=) ilk 10 yıl için %35 sonraki 900 günün her 360 günü için %2 olmak üzere toplam 35+4=%39) 

-2008/Ekim sonrası için %45,84,  (%55x9000/%60 = 8250/360=22,92 x %2= %45,84) olur.  

Kanun teklifinin bu maddesi yasalaşırsa, aynı durumda olan 4/a sigortalısının aylık bağlama oranları: 

-2000 öncesi  en az %60, 

-2000-2008/Ekim arası en az %60, 

2008/Ekim sonrası %36,66 (%55x7200/%60 = 6600/360=18,33 x %2= % 36,66) 

olacaktır. Yani aylığa hak kazanma koşulları eşitlenmeye çalışılırken, yaşlılık aylığı  hesabında ABO’nun hesaplanmasında engelliler için 2008/Ekim öncesi uygulanan ABO kuralları kullanılarak  farklılık yaratılmaktadır. Madem özel bir koşul olan engellilik nedeniyle emeklilik uygulaması kaldırılacak ve bunlar hakkında 5510/28. Maddenin beşinci fıkrası uygulanacak ise, farklı statülerdeki sigortalıların ABO’ları arasındaki farklılıklarda kaldırılmalıdır. Bu madde ile farklılık derinleştirilmektedir.

Sözün Kısası;

1- Engelli 4/a sigortalılarına yaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin uygulama yürürlükten kaldırılarak bunlar hakkında 5510/28. Maddenin beşinci fıkrası gereği çalışma gücü kayıp oranına göre aylık bağlanması uygulaması getirilirse; bu sigortalıların çalışırken tespit edilen engellilik dereceleri, emekli olurken yeniden farklı bir yönetmeliğe göre belirleneceğinden, belirlenen çalışma gücü kayıp oranları büyük bir ihtimalle daha düşük olacaktır. Bu durum, emeklilik koşullarında aranan prim gün sayısı ile sigortalılık süresi koşullarının daha da ağırlaştırılması ve daha geç emeklilik anlamına gelecektir.

2- Mevcut engelli 4/a emeklilerinden kontrol muayenesi bulunanların, kontrol muayenelerinin çalışma gücü kaybının tespit edildiği yeni yönetmelik hükümlerine göre tespit edilmesi durumunda, derece belirleme kurallarının farklı olması nedeniyle birçok engellinin emekli aylığının kesilmesi gibi bir durumla karşılaşılacaktır.

3- Engelli-çalışma gücü kayıp oranı kurallarına göre emekli olan sigortalılar arasında hem emeklilik koşulları hem de aylık hesabı yönünden norm ve standart birliği sağlamak iddiası ile düzenlenen Kanun Teklifinin yürürlüğe girmesi durumunda, 4/a sigortalıları yönünden emeklilik koşullarında daha ağır şartlar ve mağduriyet ortaya çıkarken, 2008/Ekim öncesi hizmetlere ilişkin aylık hesabına esas ABO’ların tespitinde 4/a sigortalıları ile 4/b ve 4/c sigortalıları arasında adaletsizlikler olacaktır.  Bu adaletsizlik, 2008/Ekim öncesi dönemler için 4/b ve 4/c sigortalıları için yaşanırken, 2008/Ekim sonrası dönem için 4/a sigortalıları yönünden yaşanacaktır.

KANUN TEKLİFİNDEKİ DİĞER KONULAR SONRAKİ GÜNLERDE DEVAM EDECEK.