Gıda enflasyonu dünya sıralamasında başı çekmemizin nedenlerini tartışma ve çözüm yolları sunmanın temelinde üretim istatistiklerini ayrıntılı inceleme yatar.

Sırf bu yüzden, sadece fiyat ve taşıma maliyetlerinin konuşulduğu ortama esasında üretimi de taşımamız, onu bölümlere ayırıp incelememiz gerekiyor.

Bugün bunu yapacağız sizlerle.

Üretim verilerini öncelikle iki temel gruba ayırarak yorumlayacağız. Bunların ilki tahıllar, diğeri ise sebze ürünleri olacaktır. Bu grupları temel olarak son iki yılı karşılaştırarak yorumlayacağız.

***

Sütten ağzı yanan TÜİK bu verileri bize her yıl sunuyor. Sunarken ise sorumluluğu tarım bakanlığı ile paylaşmak, daha da önemlisi hatalardan bakanlığı sorumlu tutmak amacıyla bu haber bülteninde yer alan verilerin toplanması, işlenmesi ve yayına hazır hale getirilmesinden Tarım ve Orman Bakanlığı, yayımlanmasından Türkiye İstatistik Kurumu sorumludur notunu veri sayfasının en başına yazmayı unutmuyor.

Neyse konumuz esasında bu değil.

Konumuz üretim.

Büyük fotoğrafta, 2024 yılında bir önceki yıla göre tahıl üretimi yüzde 7.5 oranında azalmış. Yine aynı dönemde, daha ayrıntılı olanında ise buğday üretimi yüzde 5.5 oranında azalarak 20.8 milyon ton, arpa üretimi yüzde 12.0 oranında azalarak 8.1 milyon ton, çavdar üretimi yüzde 15.7 oranında azalarak 257 bin ton, yulaf üretimi yüzde 4.9 oranında azalarak 390 bin ton, mısır üretimi ise yüzde 10.0 oranında azalarak 8.1 milyon ton olmuş.

Tüm teknolojik gelişmelerin tarımsal alana yansımasının görüldüğü, dönüm başına verimliliğin sürekli artış gösterdiği global üretim ağında ülkemizde bu gelişmeleri göremiyoruz maalesef. Dünya dönüm başı buğday verimliliğinin 350 kilo olduğu bir durumda bunun ülkemizde daha 300 kiloya bile ulaşamadığını görmekteyiz.

Bu doğal olarak ülke şartlarının yanında tarım girdilerinin yapısına bağlı olarak değişmekle beraber ülke ekonomik politikalarından da etkilenmektedir. Enflasyonist ortamda örneğin, girdi maliyetlerinin yüksek seyretmesi, karşılaştırmalı kazancın (tarıma karşı sanayi veya perakende) bozulması da önemli etkenler olarak karşımızda durmaktadır. Tüm bunların ötesinde önemli bir faktör var ki onu sona saklayıp değerledireceğiz.

***

Gelelim kısa dönemde mutfaktaki yangını etkileyen sebze ürünleri üretim yapısına.

TÜİK verilerine göre bu grupta 2024 yılında toplam üretimin yüzde 5 arttığı görülmektedir. Öte yandan biraz ayrıntıya girdiğimizde soğan üretiminin cılız bir artışla yüzde 1 büyüdüğünü ama sarımsak üretiminde yüzde 12’lik bir düşüş yaşandığı görülmektedir. Bu düşüşe bamya, biber ve salatalığın eşlik etttiği ve üretimde iniş çıkışların çok fazla olduğunu izlemekteyiz.

Bu değişim hızını 2025 yılında da yaşayacağımızdan kimsenin kuşkusu yoktur. Çiftçinin tarla aşkını nasıl olsa onlar yine tarlaya inecek ve üretimi gerçekleştirecekler diye yorumlayan karar vericilerin yanıldığı pek çok konu var muhakkak. Doğrudur, çiftçi tarladan vazgeçemeyecektir ama tarla çiftçiden vazgeçecek böyle giderse.

Üretim maliyetlerindeki artışın ürün fiyatlarındaki artışın üzerine geçtiği ve bu aralığın da sürekli genişlediği bir süreçte tarla çiftçiden vazgeçecektir.

Maalesef bu süreç hızlanmış ve önemli kararlar alınmadığı sürece sorun daha da derinleşecektir.

Gelelim tüm bu yapısal bozukluğu derinden etkileyen konuya.

Bildiğimiz üzere hükümet enflasyonla mücadelenin maliyetini tam anlamıyla çiftçi ile çalışanın üzerine yükleyerek uygulamaktadır. Bu kendini ücret artış politikası ve tarımsal ürünlerin bastırılmış döviz kuru ile dünya fiyatı izinde ortaya çıkarmaktadır.

Gerçek döviz kurunun olması gerekenden çok daha düşük olması sonucunda tahıl alım fiyatlarının 2024 yılında, yıllık sadece yüzde 11 oranında artırılması bunun bir sonucu olmuştur. Enflasyonun üç haneleri zorladığı bir yapıda yüzde 11’lik sanal artış tarımın beline vurulmuş en büyük darbedir.

2025 yılında dünyada buğday üretim fazlasının beklendiği buğdayda ülkemizdeki durumu yaz aylarında göreceğiz.