Çokuluslu tekeller bağlantılı Osmanlı dönemine, yatırımların ağırlıklı toplandığı İstanbul taşıma işçilerinin 1 Mayıs bayram kutlamalarına uzanıyor. Cumhuriyetin ilk kayıtları içinde, Yunus Nadi’nin, 23 Nisan’ın ardından, 1 Mayıs günü Ankara’da Gazi Meclis’e bağlı üretim yapan kamu işçilerinin işyerlerinin önünde yaptıkları kutlamalarında çekilmiş, bayramlarını kutlama notu düşülmüş fotoğrafı var.
Çağdaş, evrensel ölçeklerde 1 Mayıs kutlamaları, işçi sınıfımızın sendikal haklar, toplusözleşmeler, örgütlenmelerinin çok gerisinde kalıyor. Çok partili yaşama geçişle güçlü paralellik kurulabilecek, sendikal örgütlülükler içinde kavram, söylemde var olsa da bayram kutlamaları algısının gerisinde..
Dahası 1961 Anayasası, 1963 yasaları ile, işçi sınıfının yaşamına giren, hele de kamuda çok güçlü örgütlenme, toplu pazarlık hakları ile de bağlantılı bir gelişme yaşanmıyor. Sağ siyasetler, iktidarların ideolojik yapılanmalarının, kamu sendikacılığı ağırlıklı sendikal örgütlülüğümüzü de belirlemesi dikkat çekiyor. Batı sendikacılığı, siyasal iktidarları ile çelişkili, işçi sınıfı örgütlülüğü, kapitalist düzenler için de geçerli, sınıf bilinci algısından uzakta tutuluyor.
DP, Menderes’in, 1946-50 sürecinin sendikal hareketlerinin dillerinde yer alan sendikacılık, sınıf yaklaşımları, 1950’ler sonrası ideolojisiz kılınırken Menderes’in 1960’ta iktidardan düşerken ancak işçi sınıfının 1 Mayıs bayramını kutlaması çarpıcı bir örnek.

***

27 Mayıs Anayasası, sosyal devlet, sendikal haklar, düşünce, basın özgürlüğü, toplumsal yaşamın her alanına dönük meslek, sol siyaset örgütlülüklerinde, çağdaş dünyanın evrensel kazanımlarında patlama sayılabilecek gelişimleri getirdi. Tek sendikal konfederasyon Türk-İş içinde, özel sektörün tek tek kendi işyerlerinde gelişen sendikal haklara karşı direnişleriyle, eylemlerde ayrışma başladı..
Sınıf tarihinde öne çıkan grevler ve direnişlerle sınıf sendikacılığı ayrışması, sol siyasal gelişmelerin, sendikal, meslek örgütlenmelerine de sıçraması ile de kopuşları getirdi. DİSK’in ilk kez gerçekleştirdiği 1 Mayıs 1976 Taksim kutlaması, özünde dünya geleneğindeki gelişmiş örneklerle tam uyumu yansıtsa da, AB üye ülkelerinin, Sosyalist Enternasyonal’in gelenekleriyle çakışsa da, iç ve dış odaklı sağ ideolojiler adına Türkiye için biçilen dona besbelli uygun görülmedi.
Barış içinde çok yüksek katılımlı, çok şenlikli, 1 Mayıs 1976 kutlaması, örgütlü işçilerin en güncel, en yaşamsal sorunlarıyla, tüm çalışanlar, emeği ile geçinenlerin kendi örgütlenmelerinin çatısı altındaki katılımlarıyla önceliklerini gündeme taşıyan senteziyle, Türkiye’nin çağdaş eşitlikçi gelişim gücünün simgesi olarak hedef tahtasına yerleştirildi.
1977 1 Mayıs’ı daha deneyimli, çok daha renkli, güçlü mesajlarla donanmış olarak, çok daha yüksek katılımlarla Taksim 1 Mayıs meydanını taşırıyordu ki.. Çok çarpıcı kimi provokasyonlara tanıklık ettiğimiz kanlı 1 Mayıs, Türkiye’nin, çok hızlı, çağdaş uygarlığa yürüyüşte yakaladığı gelişimi, sendikal haklar, sosyal devlet, eşitlikçi paylaşım, demokrasi kazanımlarını geri çekmede en etkili adımlarda başı çekti.

***

1978 1 Mayısı’nda DİSK’in olağanüstü çabası ile Taksim 1 Mayıs buluşması bir kez daha anlam ve işlevine uygun barış içinde gerçekleşmiş olsa da, sağcı askeri- sivil darbeler projelerine yönelik hedef tahtası yapılmaktan vazgeçilmedi.
Yasaklı 1 Mayıs’ların yaşandığı, orantısız şiddetin kullanıldığı 1 Mayıs’ların çoğunlukta olduğu yıllarla, ülkemizde yaşanan askeri, sivil darbeler süreçleri, hak-hukukdemokrasinin katlediliş tarihleri arasındaki ilişki inanılmaz boyutlarda..
Yıllar içinde yaşanmış 1 Mayıslar’ın tümünde içinden tanıklıklarımla, tek başına 1 Mayıs’ların kutlanma etkinliklerinin gündemi, şiddet içerikleri ile, dönemin ekonomik-sosyal-siyasal koşulları, hak, hukuk, demokrasi katliamlarının boyutlarına ayna tutuklarını söyleyebilirim. Doğrusu dünyadakiler için de benzer çıkarımlar söz konusu. İsterseniz bu yıl üzerinden de aynı bağlamda sonuçları çıkarabiliriz..