Avrupa Birliği’nin Avro Bölgesi’nde (alanında) deflasyon sinyalleri, Avro’nun USD karşısında değer yitirmesi, Avrupa Merkez Bankası’nın (European Central Bank-ECB) varlık alım programı, bankanın yönetim (yürütme) kurulu başkanı Mario Draghi’nin açıklamaları, Türkiye’yi en azından FED’in tahvil alım programı, faiz oranını yükseltme beklentisi kadar ilgilendiriyor. Avro Bölgesi’ndeki gelişmeler, M. Draghi’nin beklentileri, ECB’nin varlık alım programı, Avro/USD paritesi ekonomik gündemin başlarında yer alıyor.
Gelişmeleri ve etkileri öngörebilmek için Avrupa Merkez Bankaları Sistemi (European System of Central Banks-ESCB), Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve Eurosystem hakkında bilinenleri yineleyeyim.
ESCB, ECB, Eurosystem üç ayrı terim, kurum; ancak zaman zaman birbiri yerine de kullanılan terimler sistemi karmaşık hale getiren olgular: (1) Avrupa Birliği’ne dahil tüm üye ülkelerin, Avrupa Para Birliği’ne (European Monetary Union-EMU) üye olmamaları, Birliğin tümüyle tek para sistemine geçmemiş olması, (2) Birliğin tek bir merkez bankasının olmaması, (3) Birliğe dahil tüm üye ülkelerin kendi ulusal merkez bankalarının varlıklarını, tüzelkişiliklerini korumalarıdır.
Birlik Anlaşması ile oluşturulan ESCB, tüzelkişiliği ve karar alma organları bulunmayan örgütsüz dolayısıyla uygulama kapasitesi olmayan, ECB ile Avrupa Birliği’ne üye tüm ülkelerin merkez bankaları arasında organik bağ kuran bir çatı kurumdur. ESCB, Avrupa Para Birliği’ne üye ve de üye olmayan Avrupa Birliği’nin tüm ülkelerinin merkez bankalarını kapsamaktadır.

***

ECB, Avrupa Birliği’nin merkez bankası değil, yalnız Avro Bölgesi’nin merkez bankasıdır. Avro Bölgesi dahil tüm üye ülkeler tüzelkişiliğe sahip, örgütlü ulusal merkez bankalarına sahip olduklarından, EURO Bölgesi için merkez bankacılığı işlevleri, fonksiyonu, ECB ve üye ülkeler ulusal merkez bankalarında birlikte yerine getirilmekte ve bu yapı “Eurosystem” olarak anılmaktadır. Daha açık bir deyişle Avrupa Birliği’nin Avro Bölgesi için merkez bankacılığı işlevi, fonksiyonu Eurosystem tarafından yerine getirilir. ECB, sistemin merkezi kurumudur. Üye ülkelerin varlıklarını koruyan ulusal merkez bankalarının tümünün bölge için geçerli Avro basma yetkisi, uluslararası döviz rezervleri vardır, döviz rezervlerini yönetir, açık piyasa işlemleri yapar, bankalarla ilişki kurar, bankalar minimum (zorunlu) karşılıklarını ulusal merkez bankalarına yatırırlar. Avro Bölgesi’nde para politikasına ilişkin karar alma merkezileştirilmiş fakat uygulama yerel, merkezdışı, ademi merkeziyetçi yaklaşımla düzenlenmiştir.
ECB’nin dolayısıyla Eurosystem’in en önemli, yetkili üst karar organı Yönetim Konseyi’dir (Governing Council). Sisteme ilişkin stratejik önemli kararlar, Yönetim Konseyi tarafından alınır, para politikası belirlenir. Bankanın karar organı olarak Yönetim Konseyi dışında Yönetim veya Yürütme Kurulu (Executive Board) mevcuttur. Yönetim (Yürütme) Kurulu daha çok günlük uygulamaya ilişkin kararlar alır. Yönetim Kurulu Başkanı ECB’nin sözcüsüdür. Banka adına açıklamalar yapan M. Draghi Yönetim Kurulu başkanıdır.
Bankanın üst yetkili organı Yönetim Konseyi, Avro Bölgesi üye ülkelerin merkez bankaları başkanlarıyla bankanın yönetim (yürütme) kurulu üyelerinden oluşur. Kararlar ilke olarak çoğunlukla alınır, bazı konularda üçte iki nitelikli çoğunluk aranır. Oylamada ilke, her üyenin tek oya sahip olması, bir üye-bir oy ilkesidir. Ancak tüm ulusal merkez bankaları başkanlarının her zaman oya katılma hakları yoktur. Oylamada dönüşümlü oy kullanma, rotasyon sistemi benimsenmiş ve üye ülkeler dönüşümlü oy kullanma, rotasyon sisteminde üç gruba ayrılmışlardır. Ülkelerin gruplandırılması, ilgili ülkenin Avro Bölgesi’ndeki nüfus ve GSYH payına göre belirlenmektedir. Nüfus ve GSYH payı ECB’nin sermayesinde ortaklık paylarının belirlenmesinde de geçerlidir. İlk gruba giren merkez bankalarının oya katılma, oy kullanma sıklığı, yüzde 80 olarak sabit iken ikinci ve üçüncü gruba giren üyelerin oya katılma ve oy kullanma sıklığı üye ülke sayısına göre değişmekte, azalmaktadır. Karar alma mekanizması karmaşık olduğu gibi, bankanın kararları, topluluğun Adalet Divanı’nın hukuksal denetimine de tabidir.