Her insan bulunduğu yerden çevreye, insanlara, olaylara, dünyaya her bakışında o güne kadar sosyal yaşantısında edindiği ortak özellikler çerçevesinde gördüklerine bir anlam verir ve onları o an yorumlar.

Yani onlar hakkında daha henüz yeteri kadar bilgi ve deneyim sahibi olmadan. Bu şekildeki düşünce ve davranışı her insanda ve her meslekte görmek mümkündür. Ancak çoğu zaman olumsuz olan bu durum kişisel olmak ve yapılan iş nedeniyle üçüncü kişileri etkilememek kaydıyla göz ardı edilebilir ve zararsız sayılır.

SOSYAL PSİKOLOJİ

Önyargının “hatalı bir genellemeye dayandığı, esnek bir tutum olmadığı, katı ve peşin verilmiş kötü bir yargı olduğu” sosyal psikolojide kabul görmüş bir esastır. Önyargı bilindiği gibi bir tutumdur. İnsanların gördüğü veya iletişim kurduğu kişi ve olaylar karşısında (hakkında) tutum geliştirmesi son derece doğal ve kaçınılmazdır. Ancak bu tutumu (önyargıyı) esas alarak harekete geçmesi ve karar oluşturması yanlıştır.

Böyle bir durumun rasyonelliği temel alan, insan haklarını koruyup gözetmek başlıca görevi sayılan adalet mekanizmasında ve hukukta yeri yoktur ve olmamalıdır. Önyargıları “kalıp yargıların beslediği” gerçeği karşısında önyargının, yargıda bulunması halinde, yargılama anlamını kaybedecek ve sureta yapılmış bir yargılama olacaktır. Sahip olduğumuz usul yasaları bakımından nihai kararların oluşumuna kadar yapılan bütün yargılama aşamalarında karara esas olacak zaptın sadece yargılamayı yapan hâkim tarafından düzenlenmesi böyle bir ihtimali akla getirebilir. Bu nedenle önyargının yargılamada yeri yoktur.

SOSYAL YAŞAM ANLAYIŞLARI

Yargıcın karşısına yargılanmak üzere gelen dünya görüşü, siyasi, ekonomik tercihleri, sosyal yaşam anlayışları ve yaşam farklılıkları olan kişi lehine veya aleyhine kişinin bu özellikleri nedeniyle bir tutum sergilemek yargının hiçbir şekilde işi değildir. Böyle düşünülmekle birlikte gerçek hayatta bütün yargı kararlarının bu esas gözetilerek verildiğini söylemek de hatalı olur. Öyle olsaydı hiçbir yargı kararı haklı isyanlara neden olmazdı. Hukukçu toplumsal konumu itibarıyla tarafsız değildir.

Buna rağmen hâkim sistemin işleyişi bakımından sistemin sınırları içerisinde adaleti dağıtmakta tarafsız kabul edilir. Kabul edilmiş usul hükümlerine göre tarafsız olduğu inancını zedelemeden bir tercihte bulunur ve bu karar tarafları bağlar.

Hukuk aynı zamanda boşluksuz olmak özelliğini de taşır. Yargılama sırasında hukuki bir boşluğa rastlayan hukuk uygulayıcısı (yargıç) aklına gelen yaklaşımla karar oluşturamaz, o, hukukun esaslarına uygun düşen bir adalet tasavvuru ile bu boşluğu doldurmalıdır.

Dışarıdan bakınca kolay gibi gözükse de bu durum yukarıda belirttiğimiz gibi hukukçu da toplumsal konumu itibarıyla tarafsız değildir. Onu aldığı eğitimden, geleneklerinden, yaşam tercih ve alışkanlıklarından soyutlamak ve siyasi tercihlerini kolaylıkla bir tarafa bırakabilecek, ahbaplık ilişkilerini bir anda bir tarafa itebilecek biri olarak görmek haksız ve hatalı bir düşüncedir.

DENETİMLİ SERBESTLİK

hakkı Ülkemizde çoğu zaman yasaların takdire bıraktığı veya buna imkân verdiği (yoruma imkân verdiği) hallerde önyargıya dayalı kararlar verildiği, örneğin denetimli serbestlik hakkından faydalanma imkânı varken bunun önlendiği, belli görüşte olan bazı kimselerin korunduğu veya onlar hakkında yargılama yapılmak üzere soruşturma açılmadığı düşüncesi gerçekse bu önyargıdan kaynaklanıyor denebilir.

Bilindiği gibi bir sosyal bilim olarak kabul edilen hukukta ölçüm yapmak doğa bilimlerindeki gibi kolay değildir ve insanların duygularını, davranış sebeplerini ve tutumları ile algılarını ölçecek standart ölçüler yoktur.

Bu nedenle yargılanmak üzere yargı önüne gelen kimsenin mensup olduğu gurubun özelliklerine bakarak (sağcı-solcu, iktidar yanlısı-veya değil, dinci,- laik vs.) karar oluşturulması bir önyargılı karar niteliğindedir. Ne var ki yargı verdiği kararlarla, kamuoyunda böyle bir önyargının oluşmasının da önüne geçmekle görevlidir.

 AV. ALİ YILMAZ GÜRKAN

İSTANBUL BAROSU