Kemal Kılıçdaroğlu’nun geniş muhalefet ittifakınca cumhurbaşkanı adayı gösterilmesi önemlidir. Bu gelişmenin siyasal boyutu yanında, toplumsal ve kültürel sonuçları da olabilir. Toplumundaki egemen liderlik algısına bakıldığında, Kılıçdaroğlu’nun seçilebileceğine ilişkin kuşkular olduğu görülmektedir. Kuşkulu değerlendirmelerin muhalefet çevrelerinde de olması, farklı nedenlere dayansa da “kazanacak aday” tartışmalarını gündeme taşımıştır.

ALBENİLİ PAKETLER

Tüm bunalım ve çalkalanmaların nedeni, güçlü liderliğe ilişkin toplumda yaygın olan algılar ve beklentilerdir. Günümüzde “aktör” temelli sığ politikalar, popülist ve karizmatik lider tiplemelerini öne çıkarmakta, toplumların temel sorunlarının derinine tartışılması yerine bu figürleri siyaset arenasına dayatmaktadır. İnşa edildikten sonra lider figürlerinin, toplumların liderlik algıları ve beklentilerine göre albenili paketler olarak pazarlandıkları görülmektedir. Etkili ve renkli paketleme becerisindeki abartı kısa sürede paketlerin içerisindeki niteliğin önemini ikinci plana itmekte, toplumun gerçeği algılama olanağını kısıtlamaktadır. Ustaca hazırlanan tasarımın, topluma yön verecek denli başarılı olup olmadığı, seçim sonuçlarıyla ortaya çıkmaktadır. Sürecin en önemli tasarımcılarının, postmodernist, neoliberal siyaset bilimciler ve kanaat önderleri olduğu gözden kaçmamaktadır. 

Adaylık yarışında Kılıçdaroğlu’nun en büyük rakibi toplumda yaygınlaştırılan bu tiplemedir. Yalnızca siyasal rakipleri değil, siyasal paydaşları da bu yanılgıya düşmüş, adaylığına uzunca süre direnmişlerdir. Direnişin nedenleri irdelendiğinde, CHP’deki bazı grupların da liderlik algısı ve beklentisini, iktidarın liderlik tiplemesi üzerine kurdukları görülür. Özellikle popülerlik, karizma, güç mesafesini direten güçlü liderliğe ilişkin algıyı satın alanların, iktidar-muhalefet ayrımını aşan sosyolojik bir tabana sahip oldukları anlaşılmaktadır.

KARİZMA VE POPÜLERLİK 

Karizmatik, popüler liderlik genellikle gerçekleri yadsıyan düzmece bir inşa sürecidir. Karizma inşası sürecinde gerçeklerle araya mesafe konur, doğaüstü, düzmece simge ve kavramlarla gerçeklerin üzeri kapatılır. Lider algısı bağlam, değerler ve hedef kitlenin niteliğine bağlı olarak değişiklik gösterir. Bir topluluğun karizmatik bulduğu kişiyi, başka topluluk karizmatik bulmayabilir. Kaba gücün egemen olduğu toplulukta karizma; kabadayılık, güç gösterileri, racon kesme üzerinden tanımlanabilir. Modern topluluklarda ise donanım, bilgi, düşünce zenginliği, uzmanlık karizma benzeri etki oluşturabilir. Bu farklılaşma, liderin elde ettiği gücü kullanma biçimini de etkiler. Gerçeklere dayanmayan karizma inşası, özgüveni ve içeriği zayıf bir liderlik yaratır. Bu tür liderliğin, güce tapınan bir bağlam içerisinde, zamanla bilgi, bilim ve gerçeklikle ilişkisi kopar. 

Popülist, karizmatik liderler düzmece öyküler anlatıp, doğaüstü efsanelere referans verirken gerçekle ilişkisini sağlıklı biçimde yürüten liderler bilime referans verirler. Karizmatik, popülist liderler anlık, uzun dönemde geçerliliği tartışmalı pratiklere odaklanırken gerçeklik ve bilimi arkasına alan liderler, evrensel geçerliliği olan, geleceğe ışık tutabilecek olguların peşine düşer ve bunların güçlü yapılar ve kurumlar aracılığıyla gerçekleşebileceğini bilirler.

PROF. DR. A. SELAMİ SARGUT

BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ