Soğuk Savaş sonrası güç dengelerinin değişmesinin ardından ABD/Batı’nın artan müdahaleleri, son örneği Ukrayna krizinde olduğu gibi, bölgemizi daha istikrarsız hale getirmektedir. Bu dönemde, ilgi alanımızdaki güvenlik ortamının lehimize şekillendirilmesi amacıyla, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) yabancı ülkelere gönderilmesi sıkça gündeme gelmektedir.

Anayasanın 92. maddesi, “Milletlerarası hukukun meşru saydığı hallerde savaş hali ilanına... Türk Silahlı Kuvvetleri’nin yurtdışına gönderilmesine izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi’nindir” demektedir. Cumhurbaşkanının görev ve yetkilerini düzenleyen 104. maddede ise bu görev ve yetkiler arasında “Türk Silahlı Kuvvetleri’nin kullanılmasına karar verir” denilmektedir.

Buna göre cumhurbaşkanı, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin kullanılmasına karar verecek, başkomutanlığı manevi varlığında bulunduran TBMM, buna izin verecektir. Uygulamada kararı cumhurbaşkanı vermekte, izin tezkeresi TBMM’de parti disiplini içerisinde onaylanmaktadır. Konu iç siyasette polemik malzemesi yapılmaktadır. Askerin yurtdışına gönderilmesi kararı ve TBMM tarafından buna izin verilmesi öznel veya ideolojik tercihlere göre değil, önceden belirlenmiş somut, nesnel, bilimsel ölçütlere göre alınmalıdır. 

ÖLÇÜTLER 

Bu ölçütler şunlar olmalıdır:

- Uğrunda ölmeye değer yaşamsal bir ulusal çıkarımız var mı? 

Atatürk “Milletin hayatı tehlikede olmadıkça savaş bir cinayettir” demiştir. Yaşamsal ulusal çıkar bizim veya müttefiklerimizin ülke ve ulus bütünlüğünün korunmasıdır.

- Uluslararası hukuka uygun mu? 

Bu, anayasanın (md. 92) aradığı bir kıstastır. Uluslararası hukuka uygunluk iki şekilde olabilir: Birincisi, BM Güvenlik Konseyi’nin, BM Anlaşması’nın 42. maddesine göre silahlı yollara başvurma kararıdır. İkincisi, BM Anlaşması’nın 51. maddesine göre meşru müdafaa halidir.

- Asker göndermek son çare mi? 

- Daha önce alınan siyasi, diplomatik, ekonomik vb. önlemler yetersiz kaldı mı?

- Kamuoyu onayı var mı? 

Kamuoyunda asker gönderme konusunda genel bir kabul var mı? Konu harekât emniyetini bozmayacak şekilde, demokratik ortamlarda serbestçe tartışılmalıdır. Asker göndermenin gerekliliğinin, evlatlarını gönderecek olan halka anlatılması demokrasinin gereğidir.

- Gidilecek ülkedeki meşru otoritenin rızası/daveti var mı? 

Aksi halde birliğimiz işgalci durumuna düşer, çatışma riski artar. İç savaşın devam ettiği ülkelere, bu savaşın sonu belli olmadan asker göndermek riski artırır.

- Verilecek zayiat ve maliyet hesaplandı mı?

- Orta/uzun vadeli siyasi, ekonomik, askeri riskler neler olabilir?

- Asker göndermekle elde edeceğimiz fayda, verilecek zayiata, maliyete ve alınacak risklere değer mi?

- Gidecek birliğin görev tanımı ve emir komuta ilişikleri açıkça belirlenmiş mi? 

- Birlik yabancı komutanın mı, Türk komutanın mı emrinde olacak?

- Çıkış stratejisi belirlendi mi?

- Asker ne zaman, hangi koşullarda, nasıl çıkacak?

- Asker gönderilmesi yurt savunmasında ve terörle mücadelede zafiyet yaratır mı?

Yurtdışına asker gönderilirken yukarıdaki ölçütlere göre karar verilmesi keyfiliği önler. Kararın nesnel ve akılcı olmasını sağlar. Askerimiz maceraya atılmamış olur. Bu ölçütlerin siyasi partilerin programlarına konulması ve tezkere oylamalarında dikkate alınması gerekir. Karar vericiler karar vermeden önce, bu konularda, barışta Türk Silahlı Kuvvetleri’nin komutanı olan, savaşta başkomutanlığı cumhurbaşkanı namına yürütecek olan genelkurmay başkanının görüşünü almalıdırlar.

DR. CİHANGİR DUMANLI

E. TUĞGENERAL