Siyasal yaşamımızın mihenk taşlarından birisidir kuşkusuz İnönü soyadı… Gerek İsmet Paşa gerekse Erdal Bey Cumhuriyet tarihimizin adeta bir özetiydiler… Erdal İnönü, 12 Eylül’e kadar politikanın içerisinde hiç yer almadı; politikadan pek hazzettiği de söylenemezdi. Evet, politik bir ailenin ferdiydi, politika yapması da doğal görünen bir kimseydi ancak o bir bilimadamı olarak hayatını fiziğe adamıştı. 

YENİ PARTİNİN KURULMASI

12 Eylül’ün getirdiği yasaklar sonucunda CHP kapatılmış, Ecevit siyasetten men edilmişti. Takvimler 1983’ü gösterip yeni bir siyasal zemin hazırlandığında, sosyal demokrat kulvarda ilk olarak Necdet Calp’in Halkçı Parti’si ortaya çıkmıştı. HP konusunda danışıklı iddiaları vardı ve rahatsızlıklar yaratıyordu. Eski CHP’liler de arayış içerisindeydiler ve İnönü akıllara gelen ilk isimlerdendi. İnönü, başlarda politikaya girmeyi reddetse de sonunda yoğun ısrarlara karşın kabul etti. Böylece Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP) kuruldu. 

Cunta SODEP’i veto bombardımanına tutuyordu. Nitekim 1983 seçimlerine SODEP katılamadı ve HP solun temsilcisi olarak katıldı, ikinci parti oldu. 1984 yerel seçimlerine giderken iki parti de seçimlere katılmış, aradıklarını bulamamışlardı. Parlamentoda HP, belediyelerde SODEP daha etkin olmuştu. Bu sıkıntıyı çözmek kuşkusuz birleşmekten geçiyordu. Ecevit’ler bu birleşmeye katılmıyorlardı. Karşılıklı görüşmelerin ardından, İnönü’nün bulduğu bir formülle SODEP ve HP’den Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) ortaya çıkarak birleşme sağlandı. Bir süre sonra da İnönü genel başkanlığı, Aydın Güven Gürkan’dan devraldı. 

İnönü liderdi ve 1987 referandumuna hazırlanıyordu. Siyasi yasakların kaldırılmasını sağlayacak referandumda İnönü demokrat bir tutum takınarak siyasi hayatını riske atabilecek de olan bir tavır sergiledi. Yasakların kalkması Ecevit, Demirel gibi politikacıları yeniden sahaya çıkarıyordu. Ecevit’in çıkması İnönü’yü sarsabilirdi. Zira Ecevit CHP’nin son lideri ve efsanesiydi. Özal açısından da Demirel öyleydi. Özal hayır demeden, referandumdan hayır çıkması için çalışmış,  İnönü ise yasakların kaldırılması demokrasinin gereğidir diyerek evet çıkması için çalışmıştı. Referandumdan evet çıkmış ve eski liderler politikaya dönmüşlerdi… 

1989 yerel seçimlerinde SHP, “işte mühür, haydi süpür” sloganıyla kampanyasını başlattı. SHP en çok belediyeyi kazanarak yerelde iktidara gelmişti. Sıra genel seçimlere geliyordu, peki yereldeki başarının rüzgârı genel seçimleri ne kadar etkileyecekti? 1991 yılına giderken SHP bunalımların eşiğindeydi. 

1991’de genel seçimler yapıldı; DYP ipi göğüsleyen taraf oldu. Ardından koalisyon görüşmeleri başlamış ve DYP ile SHP koalisyonu konusunda anlaşmışlardı. Böylece 11 yıl sonra Demirel yeniden iktidara, İnönü ile geliyordu. 

Koalisyonun sürdüğü günlerde, soldaki ayrışma partililerin canını bezdirmekteydi. Sosyal demokratlar çözümü yasağın kaldırılıp CHP’nin yeniden açılmasında görüyorlardı. Koalisyon hükümetinin çıkardığı yasa ile yasak kaldırılmıştı. Ancak CHP’nin yeniden açılmasıyla umulan birleşme gerçekleşmiyor tam aksine soldaki ayrışma daha da büyüyerek aynı kulvarda üç partinin olmasını sağlıyordu. Ayrışmalar sürerken Uğur Mumcu’nun katledilmesi, Madımak olayları ve İSKİ krizi SHP’yi derinden etkiliyor, İnönü sorumsuzlukla suçlanıyordu. Ayrıca Cumhurbaşkanı Özal’ın beklenmeyen ölümü koalisyonda da işleri değiştiriyordu. Özal’ın ardından köşke Demirel çıkıyor, başbakanlığa da Tansu Çiller geliyordu. O sıralarda SHP’de de sürpriz yaşandı. İnönü kurultayda aday olmayacağını açıkladı, kurultay günü geldiğinde yerine Murat Karayalçın seçildi. İnönü, genel başkanlığı bıraktıktan sonra kısa bir dönem Dışişleri Bakanlığı yapmış olsa da siyasi yaşamına liderliği bıraktığı gün veda etti. 

GÜLEÇ VE SEVECEN

İnönü, siyasal yaşamımızın belki de en ilginç aktörlerinin başında yer alabilir. İstemeyerek girdiği politikada, üzerine yüklenen görevi severek yapmaya çalışmıştı. Günümüzde ise hâlâ anlatılan esprili anılarıyla hafızalarda… İnönü, iktidardayken kendi isteğiyle liderliği bırakarak tarihe geçmiş, siyasette yenilenmenin önemli olduğu göstermiş demokrat bir liderdir. Güleç ve sevecen ruh hali, kibirsiz centilmen kişiliğiyle bu dünyadan bir Erdal İnönü geçti. Saygıyla...

Halil SARIGÖZ

Tarihçi