Ülkemiz gibi cari işlemler açığı, bütçe açığı, yatırım açığı büyük olan ülkelerde faiz ve dövizde tahterevalli gözleniyor. Faiz yükselirken döviz iniyor; faiz inince de döviz yükseliyor. Döviz-faiz tahterevallisi niçin yaşanıyor? Bir kez daha yinelemeye çalışayım. Yüksek faizin döviz arz-talebi üzerindeki etkisi şöyle özetlenebilir:
lYüksek faiz ülkeye döviz girişini artırıyor.
Fon yöneticileri, sıcak para, yüksek getiri arar. Yabancı fon yöneticisinin, sıcak paranın girilen ülkedeki enflasyonla doğrudan ilgisi yoktur, kararlarında da belirleyici olmaz. Piyasalar arası getiri karşılaştırması yaparlar, hangi piyasada getiri, risk primini de aşan ölçüde yüksekse, o piyasaya yönelirler. Türkiye uzun süre bu olayı yaşadı: “Yüksek faiz, düşük döviz kuru”. Döviz bollaştı, kur da düşük tutuldu diye övünüldü.
•Yüksek faiz iç tasarrufları DTH’lerden vadeli mevduata yöneltir.
Hanehalkının, bireylerin tasarrufları ağırlıklı olarak bankalara yönelmektedir. Büyük tasarruf sahiplerinin Döviz Tevdiat Hesabı (DTH) ya da vadeli TL mevduat tercihinde belirleyici faktör sağlayıcı getiri alır. TL faizi yüksek olduğu sürece tercih vadeli mevduat hesaplarına yönelik olmaktadır. Böylece döviz talebi azaldığı gibi, DTH’lerden TL mevduat hesaplarına kayış olmakta, döviz arzı da artmaktadır. Yüksek TL faizi, bankalarda DTH’lerin payını göreceli olarak azaltmaktadır.
•Yüksek faiz kambiyo piyasalarında denge bozucu spekülatif hareketleri engeller, azaltır.
Spekülatörler Merkez Bankası’nın yüksek faizle kuru koruyacağını öngörüyorlarsa döviz almamakta, döviz kurunda düşüş bekliyorlarsa da döviz satmakta, TL’ye yatırım yapmaktadırlar.
Bu ana nedenlere diğer bazı nedenler de eklenebilir. Sonuçta yüksek faiz en azından bir orta vadede düşük kur ve döviz bolluğuna yol açar.
Faiz indirildiğinde ise tersi olaylar, döviz arzında azalış, döviz talebinde artış yaşanır. Nedenleri özetlenirse;
•Ülkeye sıcak para girişi durduğu, azaldığı gibi, dışarıya sermaye çıkışı hızlanır.
Hiçbir fon yöneticisi, kaynaklarını düşük getirili, kur riski yüksek finansal piyasalarda değerlendirmez. Göreceli düşük faiz uygulamasında ülkeye döviz girişi azaldığı gibi, döviz çıkışı hızlanır, fon yöneticilerini kaynaklarını daha yükselerek getirili piyasalara yönlendirmek üzere ülkeden çekerler. Merkez Bankası uluslararası rezerv kaybına uğrayarak kuru savunma olanağını da yitirir.
•Yerli tasarrufçular DTH’lere yönelir.
Getiri azalışı nedeniyle hane halkının, kişilerin TL mevduat hesaplarını çözerek DTH’lere yönelmeleriyle de döviz talebi artar.
•Piyasalarda istikrar bozucu spekülatif hareketler hızlanır.
Spekülatörler Merkez Bankası’nın düşük faiz ve rezerv kaybı nedeniyle kuru koruyamayacağını öngörüyorlarsa değeri düşecek ulusal parayı (TL) satarak döviz alımını hızlandırırlar. Döviz talebi hızla artar.
•Dövizde açık pozisyonu olanlar döviz alımına yönelirler.
Döviz kurunun yükselmesi olasılığı güçlendiğinde, başta bankalar olmak üzere pozisyon açığı olan büyük kuruluşların, daha fazla kayba uğramamak için döviz alımlarına yönelmeleri döviz talebini hızla artırır.
Bir yanda cari işlemler açığı, ödenecek borç taksitleri ve döviz arzındaki azalışa karşı diğer yanda hızlı talep artışı, ülkenin ödemeler dengesi krizine girişini hızlandırır. Tüm bunlar lisans düzeyinde vasat eğitim almış bir öğrenci tarafından daha da iyi bilinir, ama bir ekonomi bakanı tarafından bilinmemesi, gerçekten ekonomik risk.