Ortadoğu’da sık karşılaşılan silahlı çatışma hali, 2022’de Avrupa’nın doğusunda gerçekleşmektedir. 24 Şubat 2022’de Rusya lideri Putin’in operasyon başlattıklarına ilişkin açıklaması üzerinden günler geçmesine rağmen, devam eden silahlı çatışma, hukuki olarak savaş mı yoksa savaşa varmayan sınırlı silahlı çatışma mıdır? Tartışalım... 

SAVAŞ...

Uluslararası hukuk dallarından biri olan silahlı çatışmalar hukuku, hukuka uygun başlasın ya da başlamasın, bütün uluslararası silahlı çatışmalar, kısmen de iç çatışmalar esnasında çatışmaya taraf devletlerin çatışmalar esnasında uymaları gereken kurallar bütünü olarak tanımlanır. Uluslararası silahlı çatışmalar ise savaş ve savaşa varmayan sınırlı çatışmalar ya da eylemler olmak üzere ikiye ayrılır. Savaşın uluslararası hukuk metinlerinde tanımı bulunmamaktadır. Fakat silahlı çatışmayı savaş olarak nitelendirmek için iki unsurun varlığı aranır. Birincisi, devletler arasında silahlı çatışma olmasıdır. İkincisi, taraflardan en az birinin silahlı eylemleri savaş niyetiyle gerçekleştirmesidir. Maalesef, bu tanım birçok savaş durumu dışında kalmaktadır.

27 Şubat 2022’de Türkiye; Cumhurbaşkanlığı sözcüsü ve Dışişleri Bakanı’nın açıklamalarıyla durumu savaş hali olarak tanımlayarak, Montrö Antlaşması’nın 19. maddesini uygulamaya başlamıştır. Bunun sebebi, silahlı çatışmanın yoğunluğu ve tarafların tutumudur. 

Uluslararası hukukun temel ilkesi, devletlerin birbirlerinin toprak bütünlüğüne ve/veya siyasal bağımsızlığa saygı duymalarıdır. Dünya barışı, bu ilkeyle korunur. Cumhurbaşkanlığı sözcüsünün açıkladığı gibi, haksız ve hukuksuz bu savaş, Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne, siyasal bağımsızlığına karşı yapılmış bir saldırıdır. Bu sebeple Ukrayna ve Rusya arasındaki silahlı çatışma, savaş olarak nitelendirilmektedir. 

FARKLI ANLAMLAR

Bir devletin ülkesine yabancı askeri kuvvetlerin girmesine, istila denir. Silahlı çatışmanın varlığı halinde, bir ülkede yabancı askeri kuvvetlerin varlığına ve ülkenin belli bir süre bunların denetimi altında bulunmasına işgal denir. Buna göre, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırıda bulunması, şu an istiladır. Eğer Rusya başarılı olur, Ukrayna’nın başkenti Kiev’e girerse, bu durumda Ukrayna topraklarını işgal etmiş olur ve ilhak süreci başlayabilir. 

Ukrayna; Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne (UCM), Ukrayna'da işlenen suçların soruşturulması için başvurdu. Ukrayna; UCM’ye taraf olmamasına rağmen, 21 Kasım 2013 ile 22 Şubat 2014 arasında “Meydan Olayları”nın soruşturulması için Mahkeme'ye kısıtlı yargı yetkisi vermişti. Ukrayna; daha sonra 8 Eylül 2015'te UCM’ye verdiği yargı yetkisini, 20 Şubat 2014 ve sonrasındaki tüm olayları kapsayacak şekilde genişletti. Fakat bu yargılama yetkisi, saldırı suçunu kapsamaz. UCM; saldırı suçu hariç, şu an Ukrayna topraklarında işlenen eylemlere karşı (savaş suçları buna örnek verilebilir) yargılama yetkisine sahiptir. 

Özetle, sanılanın aksine, bir fiilin hukuken nasıl nitelendirildiği, tam olarak neye karşılık geldiği halk arasında kullanılagelen sözcüklerden farklı anlamlar içerir. O nedenle medyada yorum yapanların, bu hususa dikkat etmesi, halkın yanlış bilgilendirilmesine de engel olur.  

AV. DR. MEHMET RUŞEN GÜLTEKİN - BAŞAK DOĞAN