Bilimsel yöntemin temel kavramlarından biri de paradigmadır. İmralı görüşmelerinden sonra güncel konuma indirgenen ve içeriğinin ne olduğu herkesçe anlaşılamayan “paradigma” kavramının yöntem ve toplumbilimsel anlam ve tanımlarını yapmanın zorunluluğu doğmuştur. TV’lerdeki tartışma ve yorumlardan birçoğunda “paradigma” kavramının içeriği ya da kapsamının ne/neler olduğunun pek anlaşılmadığı kanısına vardığımızdan konuyu anlaşılır kılmaya çalışalım.

Her bilim dalı, ister toplumsal isterse doğal olsun, araştırdığı konuyu daha iyi anlayabilmek için modeller kullanır. “Model, genellikle aralarındaki sistematik bağlantı sonucu bir bütün meydana getiren, çevreden soyutlanmış öğeler ya da kurallar bütünü olarak tanımlanabilir.” (Emre Kongar, Toplumsal Değişme-Kuramlar, İlkeler, Bilgi Yayınevi) Normal bilim sürecinde paradigma, bir bilimsel araştırmanın örnek alacağı bir çerçeveyi oluşturur. Normal ya da olağan bilim deyimi, Thomas Kuhn’a göre “Geçmişte kazanılmış bir ya da daha fazla bilimsel başarı üzerine sağlam olarak oluşturulmuş araştırma anlamında kullanılmaktadır.” Model kavramı “paradigma” anlamında da kullanılır. Olağan bilim sürecinde bilimadamları topluluğunca kabul edilen geniş düşünsel çerçeve ve araçlar vardır ve bu çerçeve sorunların çözümünde onlara yön verir, yol gösterir. Bir başka söyleyişle paradigma, birbiriyle yarışan farklı bilimsel yaklaşımlar ya da düşünsel etkinliklerdir.

ÖRNEK OLUŞTURMA

Paradigma konusunu Bilimsel Devrimlerin Yapısı adlı çalışmasıyla ele alan ve kavramın tüm boyutlarını en iyi şekilde açıklayan Thomas S. Kuhn olmuştur. Ona göre paradigma, kabul edilmiş bazı gerçek bilimsel uygulama örneklerinin -yasa, kuram, uygulama ve bilimsel araçların tümünü kapsayan örneklerin- iç tutarlılığına sahip tikel araştırma geleneklerinin kaynaklandığı birer modeldir. Günlük dilde kullanımıyla paradigma sözcüğü, taklit edilebilecek ya da örnek alınabilecek bir modeli anlatır. Başka bir sözle, toplum tarafından benimsenen, onaylanan ya da kabul görmüş bir model ya da örnektir. Çok değişik anlamlarda kullanılmasına karşın Kuhn paradigmanın iki anlamı üzerinde yoğunlaşmıştır:

1. Paradigma, belli bir topluluğun üyeleri tarafından paylaşılan inançların, değerlerin, tekniklerin bütününü temsil etmektedir.

2. Öteki anlamında ise bu bütünün içinde bir tek öğe söz konusudur. Model ya da örnek olarak kullanılan ve gerektiği zaman olağan bilimdeki tüm diğer bulmacaların (problemlerin) çözümleme temeli olarak kesin kuralların yerine kullanılabilen somut bulmaca çözümlemeleridir.

SOSYOLOJİK ANLAMI

Kavramın “sosyolojik” diyebileceğimiz anlamı, hem bilimsel topluluk üyelerinin paylaştıkları hem de bilimsel topluluğu bir paradigma paylaşan kişilerin oluşturduğu topluluk olarak tanımlanmasıdır. Kısaca paradigma, hem bilimsel topluluğun üyelerinin paylaştıkları inançları, değerleri, teknikleri hem de topluluğun yapısını ele alan bir kavramdır. Ancak sosyolojinin, henüz doğa bilimlerinde olduğu gibi paradigmalara kavuşup kavuşmadığı bir soru olarak ortadadır.

Amerikan sosyoloğu Merton’a göre de sosyoloji deneysel ve işlevsel bir bilim olmasına karşın doğa bilimleri olgunluğuna henüz erişememiştir. İster doğal isterse toplumsal bilimler olsun, bir bilimin gelişmesinde paradigma -kuram, yasa, uygulama- önemlidir. Kuhn bunu şöyle açıklamaktadır: “Bir paradigma ya da paradigma adayının olmadığı yerde, belli bir bilimin gelişmesi ile uzaktan yakından ilintisi olabilecek bütün etkenlerin göreli önemlerini ayırt etmek olanağı yoktur.”

Bu nedenle, belli bir bilimsel geleneği betimlemeye ya da incelemeye kalkışan bir kişinin, mutlaka bu tür kabul görmüş ilke ve kurallara bakması lazımdır. Bunlar da kavramlar, kuramlar ve yasalardır. Bilim insanları kavramları, kuramları ve yasaları hiçbir zaman ayrı ayrı ve soyut olarak öğrenemezler. Bunun aksine, ilk karşılaştıkları zaman bu zihinsel araçları gerek eğitim açısından gerek tarihsel açıdan önceliği olan bir birim içerisindeki uygulanışları ile birlikte bulurlar. Sosyolojik yönüyle paradigma (değerler dizisi) kavramının en yaygın olan kullanımı bilimsel topluluğun inançları, değerleri ve teknikleri ile ilgili olan tanımıdır.