Türkiye’nin ilk memur sendikası olarak tarihe geçen TÖS, 1961 Anayasası’nın 46. maddesiyle memurlara tanınan ve bu yasaya dayanarak 1965’te 624 sayılı Devlet Personeli Sendikaları Kanunu’nun çıkmasından bir ay sonra, o dönem öğretmen derneklerinin çatı örgütü olan Türkiye Öğretmen Milli Dernekleri Federasyonu (TÖDMF) kökenli 92 öğretmen tarafından kuruldu.

İLKELİ VE ÖDÜNSÜZ

Fakir Baykurt, Dursun Akçam, Talip Apaydın, Aydın Aydemir gibi isimlerin de kurucular arasında yer aldığı TÖS’ün ilk yürütme kurulunda Fakir Baykurt, Dursun Akçam, Dursun Kut, Hayrettin Uysal ve Feyzullah Ertuğrul görev aldı. Kurucularından çoğunun Köy Enstitüsü mezunu olduğu TÖS, öğretmenlerin mesleki sorunlarının yanı sıra toplumsal sorunlar konusunda da etkili olmuş, Atatürkçü, çağdaş, devrimci ve laik bir eğitim sisteminin oluşturulması konusunda çok önemli katkılar sunmuştur. Ve bu konuda son derece ilkeli ve ödün vermez tavır almıştır.

GERİCİ KALKIŞMA

17 Mayıs 1967’de Erzurum Horasan’da, Asteğmen Kubilay’ın katledildiği Menemen’deki gerici kalkışmaya benzer bir olay yaşanmıştır. TÖS’ün olayları araştırmasından sonra kaleme alınan bildiride, “Olay, dini, safsata ile karıştıran bir imamın camideki öğretmenleri tahkir etmesinden doğmuştur”1 denilmiştir. Bildirinin sonunda ise “Bütün ilerici örgütlerimizi; emperyalizmin çağdaş metotlarıyla örgütlendirilmeye çalışılan irticanın Horasan’da bir kez daha hortlayan gerçek yüzünü dinsel inançlarına daima saygılı olduğumuz halkımıza, bizimle birlikte anlatmaya çağırıyoruz”2 görüşü yer almıştır.

ESİN KAYNAĞI

TÖS, Milli Eğitim Bakanlığı’nda görev yapan 156 bin çalışanın 72 binini çatısı altında toplamıştır. 4-8 Eylül 1968’de Devrimci Eğitim Şûrası, 15 Şubat 1969’da 40 bin öğretmenin katıldığı Ankara Büyük Eğitim Yürüyüşü, 15-18 Aralık 1969’da 109 bin öğretmenin katıldığı Büyük Öğretmen Boykotu, Kasım 1970’de Mersin ve Ocak 1971’de Eskişehir öğretmen yürüyüşleri gibi etkili eylemleri örgütlemiştir. 

Dönemin hükümeti TÖS’ün faaliyetlerini her fırsatta engellemeye çalışmıştır. Fakir Baykurt’tan sonra 8-9 Şubat 1967’de genel başkan seçilen Feyzullah Ertuğrul, 10 gün sonra müfettişlikten alınmış ve okulu olmayan Elazığ Baskil’in dağ köyü Karagedik’e öğretmen olarak sürülmüştür. Geçtiğimiz yıl 5 Ağustos’ta vefat eden Feyzullah Ertuğrul sürgünü bu satırların yazarına değerlendirirken “Amaç TÖS yöneticilerine gözdağı vermekti” demiştir. Feyzullah Ertuğrul sürgünde TÖS’ün nasıl yönetildiğini ise şöyle anlatmıştı: “Baskil’e inerdim. Dört saat çekerdi yol yaya. Telefonla genel sekreterimiz Hasan Erdoğan’la konuşurdum. Bilgi verirdi, ben de ‘Uygun bulursanız şunları yapalım’ derdim. Örgütsel yaşamda, güvenilir ve tutarlı olmak çok daha önemlidir. İşte Hasan Erdoğan bu kişilerden biridir.” 

12 Mart cuntasınca kapatılan TÖS, sonra kurulan Atatürkçü, Cumhuriyetçi, demokrat, devrimci öğretmen örgütlenmelerine esin kaynağı olmuştur...

ATİLA ERDOĞAN

1 TÖS Tarihinden Esintiler, Eğitim Sen, Aralık 2017, Ankara, s.15.

2 A.g.e., s.16.