“Sürdürülebilirlik” kavramı, 1970’lerde Roma Kulübü’yle ortaya çıktı. Oradaki manası daha çok, çevresel kirlenme ve geometrik artan nüfus açısından dünyanın sürdürülebilir olmadığı üzerine idi. Daha sonra Birleşmiş Milletler ve Dünya Bankası bu kavramı sahiplendi ve raporlarında sık kullanmaya başladı. Devamında sürdürülebilirlik, bu kez iklim değişikliği ve küresel ısınma konularında sıkça telaffuz edilir oldu. Ancak tüm bu Bretton Woods kurumları, sürdürülebilirlik kavramını kapitalizm ile yan yana getirmemeye özen gösterdi. Oysa asıl sürdürülebilir olmayan şey ya da insani olmayan şey kapitalizmin ta kendisiydi.

Bugün hibrit olanı da sayarsak üç dünya savaşı da temelde kapitalizmin krizleri yüzünden çıkmıştı. Birinci Dünya Savaşı 1890’larda Batı’da patlak veren büyük ekonomik kriz ve 1913’te Fed’in kuruluşu, İkinci Dünya Savaşı ise 1929’da ABD’deki (Tarım kredilerinin patlaması) Büyük Buhran sonrası meydana geldi. 2007’deki Amerikan emlak kredileri krizinden sonra 2008 Gürcistan-Rusya savaşıyla başlayan son hibrit üçüncü dünya savaşı da yine büyük yapısal kapitalist krizin sonucudur.

"MÜTEAHHİT REJİM"

Kapitalizmin krizleri döngüseldir. Para hep zengine kaçar. Zenginler sıkıntıya girdi mi, bu kez savaş çıkar. Savaş ise kapitalist ekonomilerde, “İş için iyidir”! Kaç kişinin öldüğünün bir önemi yoktur. Krizler, kapitalistler için her zaman fırsattır. Pandemi zamanında aşı satışları, deprem zamanında konteyner ve çadır satışları “tatlı” kârlar getirir.

Bugünlerde, dolara dayalı neoliberal ekonomik sistemi korumak için yaptırımları silah gibi kullanan ABD’de bankalar batmaya başladı. ABD’nin NATO rehinesi konumundaki Avrupa’da ise 64 yaşında emekli olmaya karşı çıkan Fransızlar sokaklarda. 1950’den beri küçük Amerika olmaya çalışan kapitalist Türkiye de “21 yıllık müteahhit rejimi” sonucu depremde on binlerce insanını kaybetti.

Şimdi bu noktada sorulması gereken soru şu: Kapitalizm sürdürülebilir midir? Tüm bu felaket, kriz ve savaşları kabul ediyorsanız, bal gibi de sürdürülebilirdir. Mesela ABD, her zaman sorunlara daha çok savaş formülüyle “çözüm” üretiyor. Veya batan bankalarda küçük yatırımcıyı okkanın altına itip, büyükleri kollayarak yoluna devam edebiliyor.

CUMHURİYETİ KURTARMAK

Bizde de durum farklı değil. Dün ev alamıyorduk, bugün kiralayamıyoruz. Peki, sosyalist veya Atatürk modeli karma ekonomiyi (bunu bizzat rahmetli Prof. Sencer İmer Çin’deki görüşmeleri sonucu bana aktarmıştı) uygulayan Çin nasıl başardı?

Çin, finans ve ekonominin kamucu ve bilime dayalı planlar silsilesiyle yönetildiği sisteminde son 50 senede açlık ve fakirlikten kurtulup bugünlerde dünya liderliğine oynar hale geldi. Çoğu eleştirmen Çin’in kapitalist sistemle geliştiğini söylese de inanmayın. Gerçek ekonomistler Çin’in devletçi ya da kamucu bir ekonomik rejim uyguladığını, planlı karma ekonomiyi seçtiğini söyleyecektir.

Biz ise bugünlerde seçim havasındayız. Ekonomiyi bıraktık, Cumhuriyeti kurtarmanın telaşındayız. Ancak yaşadığımız 21 yıllık süreç ve önümüzdeki dönem önümüze illa ki bu tartışmayı getirecektir. Kapitalizm sürdürülebilir değildir.