Ceza Mahkemesi Kanunu (CMK), “kanuna göre yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evreyi” soruşturma, “iddianamenin kabulüyle başlayıp hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreyi” de kovuşturma olarak tanımlamaktadır. (CMK m. 2/1-e-f)

Cumhuriyet savcısı, bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hali öğrenir öğrenmez işin gerçeğini araştırmakla yükümlüdür. (CMK m.160/1) İstisnai hallerde soruşturma ya da kovuşturmanın yapılabilmesi -suç ve ceza politikası gereği- birtakım koşulların varlığına bağlanabilir. Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) bazı suçların kovuşturulması (m. 299, 305, 306) ve soruşturulması (m.301) Adalet Bakanı’nın iznine bağlanmıştır. 

Kanunda tanımlanan soruşturma ve kovuşturmanın kapsadıkları evreler göz önüne alındığında cumhuriyet savcısı, kanunun hangi maddesinin ihlal edildiğine göre hareket etmek durumundadır. Suçun soruşturması Adalet Bakanı’nın iznine bağlı ise derhal bildirecek ve izin geldikten sonra soruşturmaya başlayabilecektir. Eğer suç, kovuşturma iznine bağlı ise cumhuriyet savcısı soruşturma faaliyetini başlatacak ve dava açılmasını zorunlu görmekteyse kovuşturma için Adalet Bakanı’ndan izin isteyecektir. Adalet Bakanı’nın izin vermesi halinde kamu davasını açacaktır; bir diğer anlatımla yetkili/görevli mahkemeye iddianamesini gönderecektir. İzin verilmemesi durumunda kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin vereceği kararla dosyayı işlemden kaldıracaktır.

İZİN YETKİSİ DEVREDİLEMEZ

Kanun, Adalet Bakanı’nın izin vermesini düzenlediğine göre Bakan’ın imzasıyla izin gereklidir. İzin yetkisini devredebilmesi olanaksızdır. Öte yandan Adalet Bakanı’nın izin vermesinde ya da vermemesinde gerekçe göstermemesi gerekmektedir. İzin yetkisi, denetime bağlı olmayan mutlak yetkidir. 

Sonuç olarak suç ve ceza siyaseti gereği olduğundan Adalet Bakanı’nın gerekçe göstermemesi düşüncesi yerindedir. Gerekçe istenmemesinin bir diğer ve önemli sonucu olarak izin verilmesi halinde, yargıyı etkilememesi düşüncesi yatmaktadır.

Kamu davasının açılmasının zorunluluğu karşısında, bir başka organın veya kişinin şartı aranıyorsa iznin hukuki niteliğinin muhakeme şartı olduğu ortaya çıkmaktadır. Adalet Bakanı’nın, devretmesi ve denetlenmesi olanaksız izin yetkisi muhakeme şartı niteliğindedir. Suç ve ceza siyaseti gereği de gerekçesiz olmak zorundadır. Anayasa Mahkemesi izin şartıyla ilgili iptal davasında “...ülkenin politik çıkarları nedeniyle... Adalet Bakanı’na tanınan bu yetki, yargısal değerlendirmeden ziyade devlet ve toplum yararı açısından bir takdir yetkisinin kullanılmasıdır” gerekçesiyle yetkinin hukuksal değerlendirme yapılmadan kullanılması gerekliliğine işaret etmiştir.

ÖZGÜRLÜĞÜN BEDELİ OLUR MU?

Kovuşturması izne bağlı suçlarda, dava açmayı düşündüğü evreye kadar cumhuriyet savcısı soruşturma evresi işlemlerini yapmak, kanıtları toplamakla yükümlüdür. Ancak soruşturmanın niteliğine göre hareket edilmesi gerekliliğine de işaret edilmelidir. 

Sözgelimi suçun bir yazı, afiş, resim, kitap vb. araçlarla/materyallerle işlendiği belirgin ise ev aramasına gerek görülmemelidir. Çünkü kanıtların yok edilmesi olasılığı söz konusu değildir. Görülüyor ki koruma tedbirlerinde duyarlı olunmalıdır. Tutuklama da bir koruma tedbiridir. Soruşturma evresinde cumhuriyet savcısının istemi üzerinde mahkemece karar verilir. (CMK m.101/1) 

Kovuşturulması izne bağlı sonuçlarda cumhuriyet savcısının, soruşturma işlemleri bağlamında bu tedbiri isteyebileceği belirtilebilir. Ancak izin verilmemesi olasılığında dava açamayacağı ve kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin karar vermekle yükümlü/zorunlu cumhuriyet savcısının izin talebi gelmeden tutuklama isteminde bulunması ve mahkemenin de tutuklama kararı vermesi mümkün olmamalıdır. Giderilmesi olanaksız zarar söz konusudur; özellikle manevi zarar yönünden!.. Hangi ödeme, özgürlüğe bedel olabilir ki!...

HAMDİ YAVER AKTAN

KAYNAKÇALAR:

Doç. Dr. Türkan Yalçın Sancar: Alenen Tahkir ve Tezyif Suçları, Ankara, 2006, 2. Baskı, s.261

Sami Selçuk: “301. ve 305. Maddelerdeki İzin Yetkisi Nedir, Ne Değildir?” Star Gazetesi, 22.4. 2008; “Yargılama Dönemi Susma Dönemidir: İlkesinin Çarpıcı Bir Örneği; İzin”, Karar Gazetesi, 1.2.2022

Anayasa Mahkemesi kararı: 7.5.2009 tarihi ve 2009 / 25 E., 2009/57K.

Erdin Bayram: Türk Ceza Kanunu’nun 301. ve Avukatlık Kanunu’nun 58. maddeleri... İzin Yetkisinin Niteliği, TBBD. 2013 (106) s.396