Son birkaç yıldır Türk edebiyatı (özellikle de şiirimiz) konusunda birbiri ardına önemli ve oylum olarak da kapsamlı kitaplar yayımlandı. İki hafta aradan sonraki bu ilk yazımda bunlardan görebildiklerim üzerinde durmak isterim.

Doğu Batı yayınlarınca üç büyük ciltte yayımlanan “Modern Türk Şiiri” başlıklı kitaplar, modern şiirimize paha biçilmez bir armağan olmuştur.

Bu büyük çalışmanın hazırlanışı ve gerçekleşmesi için harcanan emekte en büyük paya sahip şair-düşünür Yücel Kayıran ilk kitapta yer alan “Eşik-Söz”de “Modern Türk şiiri tarihimiz, poetik mücadeleler tarihidir” dedikten sonra “Poetik mücadeleden yoksun ve poetik başkaldırısı olmayan bir şiir, şiirimizde bir ‘güldeste’ unsuru olarak yer alır” sözleriyle görüşünü sürdürüyor.

Yazar aynı giriş yazısında, Tevfik Fikret’le başlayıp 70’lerin sonuna kadar getirilen üç kitaplık bu büyük çabanın, “tezli bir çalışma” olduğunu belirtiyor.

Şiire pek fazla ilgisi olmayan okurlarım bağışlasınlar. Fakat biraz da günlük hır gürden, saçmalıklardan uzak kalmak için tek bir yazıyla değil birkaç yazı boyunca modern şiirimiz konulu kitaplar üzerinde durmayı sürdüreceğim. 

Böylece söz konusu kitaplarda yer alan yazıları, tanıtım için göz gezdirme ötesinde, elden geldiğince ayrıntılarıyla okumak zevkini de tatmış olacağım...

***

Kayıran’ın giriş yazısındaki tartışılabilir bir sav “Modern Türk şiirinin yukarıdan gelenlerin kurduğu imge ile aşağıdan gelenlerin kurduğu imgenin mücadelesinden doğduğu” görüşüdür...

Ya da buradaki “yukarıdaki” ve “aşağıdaki” kavramlarının açımlanması gerekiyor.

Örneğin Nâzım Hikmet sınıfsal aidiyeti bakımından (Cumhuriyetin ilk dönem şairlerinin çoğu gibi) “yukarıda” iken dünya görüşü ve şiiri bakımından “aşağıdaki”nin sözcüsüdür.

İlk kitap bu yazının ardı sıra Doğan Hızlan’ın “Modern Türk Şiirinin Yol Haritası” adlı yazısıyla açılıyor.

Doğan Hızlan, modernleşmenin tek bir ada bağlanamayacağı görüşündedir. Yazısında Fikret’in yanı sıra Haşim’i, Yahya Kemal’i de öne çıkarıyor.

Buna karşılık Yücel Kayıran, yine ilk kitapta yer alan “Modern Türk Şiirinin Doğuşu” başlıklı oldukça kapsamlı yazısında, Fikret’in öncülüğünü, kanımca ilk kez dile getirilen örneklerle kanıtlamaya girişiyor. Bunlardan en çok ilgimi çeken, “okur” konusu oldu. Kayıran’a göre “Rübab-Şikeste” şiirimizin ilk “seküler kitabı”dır. Çünkü bir “divan” olarak değil bir “şiir kitabı” olarak tasarlanan ve “Karilerime/Okurlarıma” şiiriyle açılan bu yapıt, Tanrı’ya değil okura seslenmekle şiirde devrimci bir kopuşu dile getirmiş olmaktadır. Böylece de “Kamusal alanda bir kültürel varlık olarak okur icat edilmiştir”... 

Kayıran’ın görüşünce, söz konusu dönemde yazılmakta olan “şiir tini”, değişmekte olan yaşam ve dünya algısı karşısında tükenmiş, “poetik ölümü” gerçekleşmiş, yeni bir poetik zorunluluk ortaya çıkmıştır... Fikret’in gerçekleştirdiği devrim bir proje ya da plan sonucu değil, bunu görmüş (bence kimliğinde, kişiliğinde duyumsamış) olmasındandır.

Zaten bütün devrimci oluşumlar böyle değil midir? 

Söz konusu yazıda, Cumhuriyetin ilk dönemlerindeki Çamlıbel-Kamu-Tecer şiirindeki “han”, “çoban”, “oradaki köy” kavramları irdelenmekte, 

Külebi-E. Gökçe-A. Arif şiirindeki kavramlarla bu kavramların karşıtlıkları gösterilmekte, aynı bağlamda Dağlarca’ın “Toprak Ana”sına, Nâzım Hikmet’in “Türk Köylüsü” adlı şiirine değinilmektedir.

Kayıran’ın yazısında “Sönmüş Geçmişin Karanlığında; Dekadansın Şiiri” başlığıyla Necip Fazıl şiirinin incelenmesi; “aydınlık-karanlık”, “metafizik atmosfer”, “karanlık ve kadın özdeşliği” vb. kavramların irdelenişi ilgiyle okunuyor... Kayıran’a göre, şiire (karanlıklardan arınmış bir kadın olarak) “sevgili” imgesi ise Nâzım Hikmet’le gelecektir... 

Yazı, yazarın “Garip” şiir konusundaki görüşleriyle sona eriyor. Bu şiir, “dekadans durumunun şiirine son vermiş; yeni dünyanın algısını, kendi zamanı ile hemhal olan bilincin şiirini” dile getirmiştir...

“Modern Türk Şiiri I” ve sonrasındakiler üzerinde yazmayı sürdüreceğim...