Yüksek fiyatla mal satanlara idari cezalar ve tanzim satışları gibi kısa dönemli tedbirlerin fiyatları düşürmekte etkisiz olacağını belirtelim. Fiyatların denetlenmesi, öncelikle bu hükümetin ve önceki hükümetlerin ekonomik politikalarına aykırıdır. Hükümetin programı serbest piyasa düzeni üzerine kuruludur.

Tarımsal ürün fiyatlarında artışların tüketici enflasyonunun (TÜFE) üzerinde seyretmesi, yönetimi tedbirler almaya sevk etmiş gözüküyor. Basından öğrendiğimize göre kısa dönem için düşünülen tedbirler yüksek fiyatla mal satanlara idari cezalar getirilmesi ve tanzim satışları gündeme getirdi. Bu iki tedbirin de etkisiz olacağını hemen belirtelim. Fiyatların denetlenmesi, öncelikle bu hükümetin ve önceki hükümetlerin ekonomik politikalarına aykırıdır. Hükümetin programı serbest piyasa düzeni üzerine kuruludur; bu ekonomik düzende fiyatları serbest piyasanın ve rekabetin düzenlediğine inanılır. İkinci olarak fiyatların aşırı olduğuna kim karar verecek? Belediye zabıtaları mı? Bu uygulamanın keyfiliğe ve yolsuzluğa yol açacağı açıktır. Tanzim satışlarına gelince, bu ancak piyasaya geniş devlet müdahalesini öngören bir ekonomik politika ile uyumludur ve hemen uygulamaya geçilemez. Tanzim satışlarını uygulamak için önce yurt çapında binlerce satış noktası ve bu noktalara mal sağlayacak büyük bir tedarik zinciri kurmak gerekecektir.

Çiftçiye teknik destek
Tarımsal ürün fiyatları neden TÜFE’nin üzerinde artıyor? Çünkü Türkiye’de üretici fiyat enflasyonu (ÜFE) TÜFE’nin üzerindedir. Çiftçi ÜFE’nin altında bir fiyat artışı ile üretimini devam ettirme gücünden yoksundur ve maliyetlerini sattığı ürünlere yansıtmak zorundadır.
Tarımsal ürünler toplumun temel ihtiyaçları arasındadır. Bu ürünlerin fiyatları nasıl düşürülür? Çiftçinin üretim maliyetlerinin düşürülmesi ve üreticinin elde ettiği fiyat ile tüketicinin ödediği fiyat arasındaki farkın azaltılması ile. Çiftçinin üretim maliyetlerinin düşürülmesi bir yandan çiftçiye teknik destek ile verim artırılması, öte yandan çiftçinin girdilerine (gübre, mazot, elektrik gibi) sübvansiyon yapılmasını gerektiriyor. Bu sübvansiyonlar bütün topluma yansıyacaktır ve temel ihtiyaçlarda sübvansiyon yapmak sosyal devletin görevidir.
Öncelikle şu gerçeği kaydedelim. Genelde tarım ürünü alıcıları, çiftçilerden ekonomik olarak kat be kat güçlüdürler; bu güç farkını ancak devlet müdahalesi dengeler. Devletin depolanabilir ürünlerde destekleme alımları yapması, tüketici fiyatlarının düşmesine yardım eder. Örnek olarak TMO’nun mercimek ve nohut alımları yaptığı yıllarda bu ürünlerin üretiminde patlama yaşandı ve hem bu ürünlerin fiyatı makul seviyelere geldi hem de geniş ölçüde ihracat yapıldı. Destek kalktığında bu ürünlerin üretiminde ciddi düşmeler görüldüğünü ve ithalatçı olduğumuzu hatırlayalım. Devlet depolanma imkânı olan bütün ürünlerde, tahıllarda ve fındıkta olduğu gibi daima, diğer ürünlerde gerekli hallerde destekleme alımları yapmalıdır ki çiftçi malını güvenle üretebilsin; fiyat düşmesi de artan üretimin doğal sonucu olarak gelsin.
Meyve ve sebzeler gibi uzun süre depolanma imkânı olmayan ürünlerde devletin çiftçiye vereceği en önemli hizmetlerden biri çiftçiyi bilgilendirmektir. Bu bilgilendirmenin iki boyutu var. Birinci boyut gelecek sezon için üretim ve tüketim tahminleri yaparak üretimi yönlendirmektir. Bu hizmet başarılı olarak verilirse çiftçinin elinde satamadığı mal kalmaz ve bazı ürünlerde üretim eksikliğinden kaynaklanan aşırı fiyat yükselmeleri önlenir.

Soğuk zincir sistemi
İkinci boyut, çiftçiye, ürettiği ürünlerin tüketici fiyatları, nakliye ve pazarlama maliyetleri konusunda devamlı bilgi aktarmaktır. Günümüzde her çiftçinin elinde akıllı telefonlar var, bu aygıtlar ile günlük olarak bu bilgiler çiftçiye aktarılabilir. Her bir çiftçiye genel bilgiler değil, sadece kendisini ilgilendiren ürün bilgileri aktarılmalıdır; günümüz teknolojisi buna olanak veriyor. Çiftçi bu bilgileri elde ettiğinde, aracıların çiftçinin gözünü boyaması ve çiftçi ve tüketicinin sırtından yüksek kârlar elde etmesi ortadan kalkar. Bilgilendirme sisteminin başarılı olması için üretilen bilgilerin doğru olması gerekiyor, masa başında afaki bilgiler üretilirse bu sistem çöker.
Son olarak üretimden tüketime kadar uzanan zincir daha rasyonel hale geldikçe üretici-tüketici fiyatları arasındaki farklar azalacaktır. Soğuk zincir sistemi ile kayıpların azaltılması, çok sayıda aracı yerine üreticiden doğrudan mal alarak perakendecilere ve tüketiciye ulaştıran tarım birliklerinin ve kurumların artması toplumun daha ucuz ve sağlıklı ürün tüketmesini sağlayacaktır.

Ahmet Özgüneş / Eski TMO Genel Müdürü