Her yıl 14 Mart Tıp Bayramı için tıp dalının sorunlarını irdeleyen alışılagelmiş yazılar yazılır, törenler, konuşmalar yapılır. Maalesef daha haftasına gelmeden de bu zorluklar unutulur gider, hiçbir şey değişmez. Depremler, seller, maden kazalarının unutulduğu gibi sağlık alanındaki zorluklar da unutulur gider. Mart 14, ülkemizde büyük devrimlerin öncüsü ve üç kurucu gücünden biri olmuş “askeri tıbbın” ve “modern tıp” başlangıcının tarihidir. Ama ne yazık ki yaklaşık bir asır sonra bu zorlu coğrafyada yer alan bu temel ve onun amiral gemisi “Gülhane Akademisi” kapatılmış; bu büyüklükteki bir silahlı kuvvetlerin sağlık hizmeti sivilleştirilmiştir. Kısaca “karşıdevrim” en büyük hasarlarından birini askeri sağlık sistemimize vermiştir. 

YANLIŞ REÇETELENDİRME

Bu yazı bir başka güncel ve tüm insanlarımızı yakından etkileyebilecek bir başka zorluğu da göz önüne getirecektir. Başlıkta bulunan korkutucu ifade, Dünya Sağlık Örgütü’nün eski başkanı Margaret Chan’in 2012 yılındaki konuşma başlığından alınmıştır. Antibiyotik direnci modern tıp uygulamalarının sonu olur. Basit bir boğaz infeksiyonundan tutun da komplike ameliyatlara kadar birçok tıbbi uygulama imkânsız bir hale gelebilir. Toplum içinde kazanılmış basit bir hastalık ya da yaralanmanın tedavisiyle, ileri yoğun bakım hizmetlerindeki başarı şansımız da kaybolur ve gider. Geçen yüzyılın en büyük tıbbi gelişmesi sayılabilecek bu büyük devrimin yavaş yavaş etkisini kaybetmeye başlamasının güncel nedenlerini irdelemek gerekir:

Yanlış kullanılan ve reçete edilen antibiyotikler yarardan çok zarar verir. Tıbbın ilk kuralı “Önce zarar vermeyiniz” ilkesidir.

Bu ilke antibiyotiklerin yanlış kullanımı ile zedelenmektedir. Yerinde kullanma ilkesini benimsemiş İskandinav ülkelerinde direnç oranları son derece düşük seyrederken ülkemizde “başıboş” kullanım antibiyotik direncini “alarm verecek” düzeylere yükseltmiştir.

Neden antibiyotikler aşırı derecede yanlış reçete edilmekte ve kullanılmaktadır?

Antibiyotiklerin virüslere etkisi yoktur. Antibiyotikler “ateş düşürücü” ilaç değildir.

Antibiyotikler reçete eden doktora bir “güvence” sigortası olmadığı gibi hasta yakınlarına (özellikle de hasta çocukların anne ve babalarına) bir “sedasyon” ilacı değildir. Antibiyotik reçetesi “sağlıkta şiddetin” ilacı da değildir.

MODERN TIBBIN VAZGEÇİLMEZİ

Nedenleri topluca irdeleyelim: Hasta veya yakınlarından sık duyduğumuz bir söz, “Ama bir antibiyotik bile yazmadınız”. Dünya son üç yıl bir salgın hastalıkla mücadele etti. COVID 19 salgını aynı mevsimsel grip gibi ateşli bir virüs hastalığı ve bu eleştiriyi çok sık olarak bu salgın boyunca da duyduk. Ve ne yazık ki hastaları eğitmek yerine de gelişigüzel reçetelerle, etkisi olmayan diğer ilaçlarla birlikte sular seller gibi antibiyotik kullandık. Hasta başına düşen zamanın çok kısıtlı olması, bir diğer yönden “antibiyotik yazmamanın” bir sağlık şiddeti kaynağı olması bu uygunsuz reçetelendirmelerin büyük sayılara ulaşmasına neden olmuştur. Halbuki virüslerin neden olduğu bir hastalığın başlangıcında gelişigüzel kullanılan bir antibiyotiğin, bakterilerin neden olduğu bir komplikasyonu önlemediği gibi, ileride doğabilecek bu tür komplikasyonların tedavisini daha da güçleştirdiğini bilimsel veriler kesin olarak göstermektedir. O halde “Önce zarar vermeyiniz”. 

Antibiyotiklerin “uygun” ve “bilimsel” kullanımı bu yüzyılımızda yeterli eğitim, güçlü izlem ve antibiyotik kontrol rehberleri sayesinde “cerrahi branşlarda” belli bir başarı düzeyini yakalamıştır. Ancak özellikle bazı dahili tıp branşlarının konuya daha bilimsel yaklaşmaları ülkemiz modern tıbbı için halen vazgeçilmez görünmektedir. 

SAĞLIK DEVRİMİ

Acil servisler, birincil basamak tıp hizmeti üreten diğer branşlar, diş hekimleri, çocuk sağlığı hekimleri ve diğer çok sık antibiyotik reçete eden tıp doktorlarımızın ve eczacılarımızın ülke genelinde gözlenen çok yüksek antibiyotik direnç oranlarını dikkate almaları, önümüzdeki büyük tehlikenin farkındalığında olmaları gerekmektedir. Antibiyotik devrimi sağlık alanında bir çığır ve yeni bir çağ açmış (antibiotic era), günümüz dünya nüfusunu aşı uygulamalarının da yardımıyla on milyara getirmiştir. Bu büyük evrensel devrimi bir “karşıdevrimle” bozmamalıyız. 

14 Mart Tıp Bayramı tüm sağlık çalışanlarımıza ve hekimlerimize kutlu olsun.