1932’deki ilk Türk Dili Kurultayı’nın açılış günü olan 26 Eylül, ülkemizde “Dil Bayramı” olarak kabul edilmiş, Kurultay’ın açılışının birinci yılı olan 26 Eylül 1933’ten itibaren bayram olarak kutlanmaya başlamıştır. (1)12 Eylül Darbesi’ne kadar coşkuyla ve bilinçle kutlanan bu özel gün, devam eden yıllarda sade mesajlarla anılmış ve dar bir çevrede idrak edilerek kutlanmıştır.
Devletin resmi Dil Bayramı 26 Eylül günü olmasına rağmen, ülkemizde kutlanan bir diğer Dil Bayramı ise 13 Mayıs’ta olanıdır. Bu günün bayram olarak ilan edilmesi ise, Karamanoğlu Mehmet Bey’e atfedilen fermana dayandırılmaktadır. Fermana göre Karamanoğlu Mehmet Bey, 13 Mayıs 1277’de, “Şimden girü, hiç kimesne, kapuda, divanda, mecliste ve seyranda, Türk dilinden gayrı söz söylemeye... (Bugünden sonra hiç kimse, dergâhta, divanda, mecliste ve sarayda, Türkçeden başka dil konuşmayacaktır)” diyerek, Türkçeyi devletin resmi dili yapmıştır. Ferman Karamanoğlu Mehmet Bey’e mi aittir, yoksa Selçuklu divanında alınan ortak bir karar mıdır, o divanda Karamanoğlu Mehmet Bey vezir midir, yoksa daha sonrasında mı vezir olmuştur, bu tartışmalar halen sürmektedir. Merak edenler, Prof. Dr. Erdoğan Merçil’in 2000 yılının nisan ayında Belleten Dergisi’nde yayımladığı makalesinde ayrıntılı bilgiye ulaşabilirler. (2)
Devletin resmi olarak kutladığı 26 Eylül gününün hangi tarihten itibaren kutlandığını biliyoruz. Fakat 13 Mayıs’ın 1960’lı yıllara kadar kutlandığı kaydedilmemiştir. Tespit edebildiğim en erken tarih ise 19 Aralık 1960’dır. Bu tarihten itibaren Karaman’da her yıl düzenli olarak anılmış, yerel ve ulusal basında gündem olmuştur. 13 Mayıs günü bu yıl da, şenliklerle kutlanan ve gerek basında gerekse sosyal medyada paylaşılan konulardan birisi olmuştur.
Aslında alakası olmadığı halde Karamanoğlu Mehmet Bey’in Türkçeye önem verdiğini ve devletin resmi dili ilan ettiğini iddia edenler, bu günü kutlayanlar; acaba 26 Eylül’ü de kutlarlar mı? Türkçeyi başta Arapça ve Farsça olmakla beraber yabancı kelimelerin boyunduruğundan kurtarmak için en ciddi çalışmaları yapan Atatürk’ü hatırlarlar mı? Alternatif zafer günlerinin kutlandığı ve alternatif kahramanlıkların türetildiği bu dönemde, alternatif Dil Bayramı’na da gerek yoktur. Türk Dil Bayramı’nın tarihi 26 Eylül’dür, bu günden başka kutlanan günler folkloriktir, resmiyeti yoktur.
“Türk demek dil demektir. Milliyetin çok belirgin niteliklerinden biri dildir. Türk milletindenim; diyen insan, her şeyden önce ve mutlaka Türkçe konuşmalıdır” diyen Atatürk’ün, dil konusunda işi ne kadar ciddi yaptığını, ne kadar önemsediğini, çalışmalarına vereceğim birkaç örnekte daha iyi görebiliriz.
Atatürk elinde “öz Türkçe” kalem ile Arapça ve Farsça kelimelerle mücadele ediyor. (Cumhuriyet, 29 Eylül 1932) (Görsel1)
Atatürk’ün bir Geometri terimleri kitabı yazdığı bilinir ancak askeri rütbelere Türkçe karşılıklar bulduğu pek bilinmez. Bu rütbelerin neredeyse hepsi halen kullanılmaktadır. (Akşam, 24 Şubat 1935) (Görsel 2-3)

1 - Cumhuriyet, “Türk Dili Bayramı”, 26.Eylül 1933, s.3.
2 - Erdoğan Merçil, “Türkiye Selçukluları Devrinde Türkçe'nin Resmî Dil Olmasını Kim Kabul Etti?”, Belleten, Cilt: LXIV, Sayı 239, Yıl 2000, s.51-57.

Sadık YAŞAR
Araştırmacı