Dünyadan ve insandan umut kesmemeyi söyler. Nedensiz yere hapislere konup, bırakın yazdığı şiirleri, adının anılması bile yasaklanmışken dört duvar arasında, oradaki insanlarla, mektup arkadaşlarıyla, yaşayan bir dünyanın nasıl kurulabileceğini gösterir.

Öyle bir dünyadır ki bu, sanki bir cezaevi hücresi değil, bütün dünyaya açık bir özgün üniversite kampusudur. Bir köşesinde Balaban resim yapmayı öğrenir, bir köşesinde Orhan Kemal Fransızca çalışır, bir köşesinde ortak ihtiyaçlar için iplikler bulunup kumaşlar dokunur, bir köşesinde çağın en büyük yapıtlarından “Memleketimden İnsan Manzaraları” yazılır, bir köşesinde mektuplarla çocukluktan gençliğe geçmekte olan Memet Fuat yetiştirilir, bir köşesinde yeryüzünde bulunabilecek en vefalı sevgili Piraye’ye benzersiz lirik şiirler yazılır, bir köşesinde duvara asılı bir harita üzerinden İkinci Dünya Savaşı’nın gelişimi izlenir, Fransa’da kurşuna dizilen Gabriel Peri için üzülünür, Aragon’un “Mutlu Aşk Yoktur”u okunur, Tolstoy’un “Savaş ve Barış”ı Türkçeye çevrilir, oyunlar, senaryolar yazılır.

“Dünyadan memleketinden insandan / umudun kesik değil diye / atılırsan içeriye / yatarsan on yıl on beş yıl / daha da yatacağından başka” orayı kendine benzetebilirsin. Çünkü bir devrimcinin olduğu her yerde devrim süreci ilerlemektedir.

***

Nâzım Hikmet bize, içinde bulunduğumuz koşullar ne olursa olsun, her durumda yalnızca gerçeği söylememiz gerektiğini hatırlatır. Yalansız bir dünyayı ancak dürüstlükle kurabileceğimizi gösterir.

Komünizmin yasalarla yasaklandığı bir ülkede, düşüncelerini açıkça savunabilmesi, yargıçların karşısında “Ben komünistim” diyerek kendini yüreklice ortaya koyması bu dürüst tutumun bir göstergesiyse, bir başkası da 1951’de ülkesinden ayrılmak zorunda kaldığında gittiği Sovyetler Birliği’nde o günün bürokratik sosyalist anlayışına karşı verdiği açıksözlü mücadeledir.

Moskova Havaalanı’nda kendisini karşılayan Yazarlar Birliği Başkanı Konstantin Simonov, ilk izlenimini şöyle yazar: “Bu dünkü mahkûmun, buraya dinlenmek, ödüllendirilmek ya da yaralarını sardırmak için değil, yaşamaya, çalışmaya, tartışmaya, kavga etmeye geldiğini anlamamız için beş dakika geçmesi yetti.”

Gerçekten de Nâzım Hikmet, Yazarlar Birliği’nde onuruna verilen bir yemekte, Moskova’daki ilk on gününde gittiği tiyatrolarda izlediği oyunları, dergilerde okuduğu şiirleri yerden yere vuran bir konuşma yapar. Gençliğinde hayranlık duyduğu ülkede, düzeni eleştiren bir “yabancı”dır artık.

Ama Nâzım Hikmet, tıpkı hapishane hücresinde kurduğu evrensel üniversitesi gibi orada da tek başına çevresine doğruluk ve cesaret yayan bir odak oluverir. Yalnızca sanatçı onurunu, özgür düşünce ve yaratıyı savunmakla kalmaz; Bulgaristan’daki Türklerin sorunlarının çözümü için öneriler sunan, Azerbaycanlıların anadillerini özgürce konuşabilmeleri için girişimlerde bulunan, Sibirya’ya sürgüne gönderilmiş arkadaşlarını oradan kurtarmak için çalışan da odur.

Resmi bakışın benimseyemediği Picasso’yu savunmak, Pasternak’a değerini vermek, Meyerhold’un saygınlığını geri kazanması için çalışmak, unutulmaya yüz tutmuş Mayakovski’yi, Yesenin’i hatırlatmak da yine ona düşer.

***

110 yaşındaki Nâzım Hikmet, bize güncel olayların dar kalıplarından çıkabilmeyi, yaşadığımız çağa, insanın binlerce yıldır sürüp gelen insani olana kavuşma haklı mücadelesi penceresinden bakabilmeyi öğretti.

Günler içindeki tortularıyla birlikte gelir geçer, kalıcı olan insanlık ve değerleridir...

\n\n