Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın hazırladığı ve cumhurbaşkanının açıkladığı ileri teknolojiler yatırım teşvik programından iki yazı önce bahsetmiştim. Beş yıl içinde Türkiye’yi ileri teknolojilerde odak ülke yapma iddiası veya hayali paylaşılmıştı.

Bu yazıda ileri teknoloji yatırımları ve üretimleri uzmanlığına yıllarını vermiş teknoloji danışmanı Müfit Akyos; yine büyük şirketlerin Ar-Ge merkezlerini yönetmiş ve bizzat teknoloji üreten Ali Akurgal ve yine kalkınma ekonomileri ve yüksek teknoloji ilişkileri üzerine kitapları olan (*) iktisatçı Bayram Ali Eşiyok’un görüşlerine başvurdum. Her üçünün de Herkese Bilim Teknoloji dergisinin yazarları olduğunu belirtirim.

Bayram Ali Eşiyok diyor ki: “Türkiye’nin son 40 yılı aşan deneyimi incelendiğinde, sanayi politikalarının sadece bir öğesini oluşturan teşviklere dayalı bir stratejinin başarız olduğu görülmekte. Bu bağlamda yapısal sorunlar (düşük teknolojiye dayalı üretim ve ihracat başta olmak üzere) daha bütüncül bir perspektifte değerlendirilerek, teşvikler yanında, bilim ve teknoji politikaları başta olmak üzere, yatırım ve dış ticaret politikalarının birlikte ele alınması gerekir; son yıllarda giderek derinleşen yapısal sorunlarının çözümü planlı kalkınma stratejisine ve stratejinin temel bileşeni olarak sanayileşme politikalarına bağlı...”

DIŞ ÜLKELERİN TEŞVİK POLİTİKALARI

“Bilim, teknoloji ve sanayileşmede başarılı olmuş Uzakdoğu Asya ülke deneyimleri incelendiğinde bu ülkelerdeki teşviklerin karşılıksız dağıtılmadığı (belli şartlara bağlandığı), bağış niteliği taşımadığı görülmekte. Asya ülkelerinin aksine Türkiye ve Latin Amerika ülkelerinde ise teşviklerin giderek sermaye transferine dönüştüğü, herhangi bir karşılık ilkesine göre dağıtılmadığı, ahbap çavuş kapitalizminin  önemli bir öğesini oluşturduğu izlenmekte...”

Peki nasıl yapmalı?

“Bu nedenle salt teşviklere dayalı bir sanayileşme politikasının başarı şansının olmaması bir yana, eğer sadece teşviklere dayalı bir politikada ısrar edilecekse bu teşviklerin (kamu kaynaklarının) belli karşılıklar çerçevesinde dağıtılması gerekir. Örneğin, herhangi bir yüksek teknoloji yoğunluklu sektördeki teşviklerden yararlanan proje/firma her yıl için öngörülen yatırım hedeflerine ulaşıp ulaşmadığı denetlenmeli, kaynak tahsisi buna göre yapılmalı. Böylelikle görece ucuz elde edilen kamu kaynaklarının kötü niyetle kullanımının önüne geçilebilir.”

ŞARTA BAĞLANMALI

Diğer yandan teşvikten yararlanan firmanın teşvik alırken şarta bağlanan hedeflerini ne düzeyde gerçekleştirdiği izlenmeli. Örneğin teşvikte şarta bağlanan ihracat, üretim, istihdam ve Ar-Ge gibi  hedeflere ulaşıp ulaşmadığı denetlenmeli, hedeflerdeki sapmalara koşut teşvikler kesilerek daha önce ödenen kamu kaynakları mahsup edilmelidir. Böylelikle teşvikler birilerini zengin etmeye yönelik bağış niteliği taşımıyacak, sınırlı kamu kaynaklarının etkin kullanımı sağlanacaktır.

Yarın Müfit Bey ve Ali Bey ile devam edeceğim.

(*) Eşiyok’un e-kitapları: “Bilim Teknoloji ve Sanayileşmede Neden Tökezledik?”; “Kore Nasıl Kalkındı, Türkiye ile Karşılaştırmalı Bir Analiz”; “Dünyada ve Türkiye’de Bilim ve Teknoloji”; “Türkiye Ekonomisi Nereye?”; “Türkiye Neden Kalkınamadı, Sanayileşmeye ve Kalkınmaya Dış Müdahaleler?”; “Türkiye Sanayi 4.0’a hazır mı?”; “İstanbul Nasıl Kurtulur, Alternatif bir Model Tasarımı”; “Sosyal Politikalar, Yoksulluk ve Gelir Dağılımı”.

Tüm bu araştırmalara e-kitap olarak şuradan ulaşabilirsiniz: https://abonelik.herkesebilimteknoloji.com/hbt-akademi/?product-page=1