Ülkemizden yabancı ülkelere göç konusunda yazdıklarıma bir katkı olsun diye, Prof. Dr. Özlem Kayım Yıldız’ın Herkese Bilim Teknoloji dergisinin 326. sayısında yayımlanan yazısını paylaşıyorum:

“Türkiye’den hekim göçü hız kesmeden devam ediyor. Türk Tabipleri Birliği (TTB) verilerine göre 2022 yılının ilk beş ayında toplam 942 hekim, yurtdışında görev yapmak üzere TTB’den ‘İyi Hal’ belgesi aldı. Göç, genç pratisyen hekimlerle sınırlı değil; acil tıp, anesteziyoloji ve reanimasyon, kadın hastalıkları ve doğum gibi kritik, az sayıda olan branş uzmanlarından gidenlerin sayısı da artıyor. Son on yıl içerisinde yıldan yıla artan hekim göçü bu hızla devam ederse 2022’de rekor seviyelere ulaşacak.

Öte yandan Türkiye’de nüfusa göre doktor sayısı (1.000 kişide 2), OECD ülkeleri ortalamasının (1.000 kişide 3.6) oldukça altında; bu ülkeler içerisinde Türkiye’den daha dezavantajlı durumda olanlar ise Hindistan, Güney Afrika ve Endonezya.

Dünya Sağlık Örgütü, dünya çapında 2.8 milyon hekim açığı olduğunu tahmin etmektedir. Yüksek gelirli ülkelere hekim göçü, hekim açığının daha çok olduğu düşük ve orta gelirli ülkelerdeki durumu daha kötü hale getirmektedir. Göçün temel nedenleri arasında zor çalışma koşulları sonucu tükenmişlik ve göç edilen ülkelerde daha iyi çalışma ve yaşam koşulları olması yatmaktadır.

GÖÇÜN ÖLÜMLERE ETKİSİ

Hekim göçünün düşük ve orta gelirli ülkelere maliyeti genellikle mezuniyet öncesi eğitim giderleri (‘Benim vergilerimle okuyan...’) açısından değerlendirilmektedir. Afrika’da bir hekimin eğitiminin maliyetinin 21 bin - 65 bin 997 dolar olduğu sanılmaktadır (https://doi.org/10.1136/bmj.d7031 https://doi.org/10.4314/ajhs.v13i3.30830). Bununla birlikte, hekim göçü olmasaydı kurtarılacak yaşamları da hesaba katan bir değerlendirme yapmak gerekir. Bunun yöntemi göçün, fazladan ölümler üzerine etkisinin hesaplanmasıdır. Saluja ve arkadaşlarının çalışmaları (‘The impact of physician migration on mortality in low and middle-income countries: an economic modelling study’ http://dx.doi.org/10.1136/bmjgh-2019-001535) bu sorunun yanıtını vermeyi amaçlamıştır.

Hekim beyin göçü ile ilişkili fazladan ölümlerin ekonomik maliyetinin hesaplandığı çalışmada şu üç değişken dikkate alınmıştır:

- Kaybedilen yaşamların ekonomik değeri,

- Bir hekimin kurtardığı yaşam sayısı ve

- Düşük ve orta gelirli ülkelerden yüksek gelirli ülkelere göç eden hekim sayısı.

YILLIK 16 MİLYAR DOLAR KAYIP

Hekim yoğunluğunun halk sağlığının iki esas parametresi olan anne ölümü ve beş yaş altı ölümler üzerine etkisi üzerinden yapılan hesaplamalara göre, düşük ve orta gelirli ülkeler, yüksek gelirli ülkelere hekim göçünden kaynaklanan fazladan ölümler nedeniyle yıllık ortalama 16 milyar dolar (yüzde 95 güven aralığı 3.4 - 38.2 milyar dolar) kaybetmektedirler.

En büyük kaybın olduğu ülkeler Hindistan, Nijerya, Pakistan ve Güney Afrika’dır. En büyük ekonomik kayıp, toplam maliyet açısından değerlendirildiğinde alt orta gelirli ülkeler, Güneydoğu Asya ve Doğu Akdeniz ülkelerinde, ulusal gelire oran açısından değerlendirildiğinde ise düşük gelirli ülkeler ve Afrika ülkelerinde olmaktadır. Üstelik bu kayıp, tek seferlik bir kayıp değildir ve göç eden hekimin yurtdışında bulunduğu her yıl için devam etmektedir.

Saluja ve arkadaşlarının çalışmalarında hekim göçünün fazladan ölümler üzerinden ekonomik maliyeti hesaplanmıştır. Bu analiz, salt hekim yetiştirmenin ekonomik maliyetini değerlendiren bir yaklaşımdan daha kapsamlı olmakla birlikte, hekim göçüyle ilişkili fazladan ölümlerin yalnızca ekonomik maliyetini konu etmektedir. Hekim göçünün kaybedilen potansiyel yaşam yılları üzerine etkisini araştıran çalışmalar, göçün ekonomik olmayan sonuçlarını da ortaya koyacaktır.”