“Sinemaya 26.9 milyon veren devletin edebiyata 463 bin lira vermesi adil midir” diye sorarak bitirmiştim geçen haftaki yazımı. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürü Hamdi Turşucu arayıp edebiyata doğrudan ya da dolaylı yollardan verilen desteğin 463 bin liradan ibaret olmadığını söyledi. Kütüphanelere kitap alımı, TEDA çeviri destek programı, uluslararası kitap fuarlarına edebiyat ajanslarının katılımı gibi desteklerin yıllardır verildiğini de ekledi.
2014 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı halk kütüphanelerine kitap ve süreli yayınlar alımı için 9.240.000 lira bütçe ayrılmış, Bu bütçe çeşitli kaynaklardan yapılan aktarmalarla 10.555.000 liraya yükseltilmiş. Kitap alımına 8.025.000 lira, dergi alımına 2.530.00 lira bütçe ayrılmış. 2013 yılında bütçe 9.070.000 liraymış. Bu bütçe ile 1.202.320 adet kitap satın alınmış. 263 dergiye de abone olunmuş.
Halk kütüphanelerine kitap alımı, zamanında hem bütçesinin çok az olması hem de kitap alımındaki yöntemler nedeniyle çok konuşulmuştu. Dönemin bakanının siyasi eğilimine göre hatta milletvekili seçildiği ile göre kitap alımları yapılmasını ben de eleştirmiştim. On yılı aşkın bir süredir kitap alımları sektör temsilcilerinin de yer aldığı “Yayın Seçme Kurulu” tarafından yapılıyor. Başvuru yapan hemen her yayınevinden halk kütüphanelerinin ihtiyaçları göz önüne alınarak kitap alındığı, bir ayrıma gidilmediği görülüyor. Aynı şekilde dergi aboneliğinde de bir ayrım yapılmıyor. Neredeyse tüm edebiyat dergilerine abone olunmuş. Okura ulaşmakta büyük güçlük çeken, kitapçılarda bulunmayan edebiyat dergileri bakanlık desteği ile yaşıyor bile denilebilir.
2005 yılında başlatılan Türk Edebiyatının Dışa Açılımı Projesi (TEDA) ile bugüne dek 54 dilde 1456 esere destek verilmiş ve 1233 kitap yabancı dillerde yayımlanmış. TEDA desteği ile yayımlanmış son 30 kitap arasında Ayşe Kulin, Yaşar Kemal, Sabahattin Ali, Ahmet Ümit, Ahmet Hamdi Tanpınar, Orhan Pamuk, Sevgi Soysal, Tuna Kiremitçi, Nâzım Hikmet, Hakan Günday gibi yazarların kitapları var. 1233. kitap Ömer Seyfettin’den “Seçme Hikâyeler”, Makedoncada Almanah Yayınevi’nden çıkmış. (bkz. teda.gov.tr) 2014 yılında TEDA desteği için 2.250.000 lira ayrılmış. TEDA programı ile eşgüdümlü olarak 2006 yılından beri uluslararası kitap fuarlarına edebiyat ajanslarının katılımı da destekleniyor.
Kütüphanelere kitap alımı, dergi abonelikleri, TEDA destekleri toplanınca edebiyata doğrudan ya da dolaylı yolla verilen desteğin 13 milyon 268 bin liraya ulaştığını görüyoruz. Uluslararası kitap fuarlarına katılım, edebiyat ajanslarına verilen destekler, bakanlıkça hazırlatılan anma kitaplarına harcanan bütçe bu toplama dahil değil. Onları da eklersek edebiyata verilen destek herhalde 15 milyon lirayı bulur, hatta aşar.
Edebiyatı teşvik projesi aleyhinde kampanya yürütenlerin bu desteklere karşı çıkmadığı gibi bazılarının yıllardır ticari işlerini bu destekler sayesinde yürüttüklerini biliyorum. Hemen hepsinin kitapları halk kütüphanelerine alınıyor, TEDA desteği ile yabancı dillerde yayımlanıyor, bakanlık desteği ile ajansları uluslararası fuarlara katılıp eserlerinin çeviri haklarını satmak için çalışıyor ve bakanlığın abone olduğu dergilerde şiir ve öyküleri yayımlanıyor. Sonra da destek alanları katillerle işbirliği yapmakla suçlamaya kadar varan hakaret, iftira ve küfürlerle, “Devlet edebiyatı teşvik etmesin” diye kampanya yürütüyorlar.
“Ele verir talkını kendi yutar salkımı” diye bu duruma çok uygun bir atasözümüz var. Edebiyatı teşvik programının seçici kurulunun, destek alanların gizli tutulmasını, açıklanmamasını kıyasıya eleştirenlere soruyorum: Yıllardır destek aldığınız kurullarda kimlerin yer aldığı; kimlere, ne kadar destek verildiği açıklanıyor mu? Daha da önemlisi siz hangi kurullardan, kaç yıldır, ne kadar destek aldınız? Neden hep suskun kaldınız, aldığınız destekleri hiç açıklamadınız?