Küresel diplomasinin “satranç tahtasında” Çin beyaz, ABD siyah taşlarla oynuyor. Hamleler hızlanırken ABD tutarlı bir oyun kuramıyor. 

KAPASİTELER

Devletlerin gücü, yalnızca askeri değil aynı zamanda ekonomik, bilimsel-teknolojik kapasiteleriyle ölçülür. Askeri kapasite son tahlilde ekonomik, bilimsel-teknolojik kapasiteye dayanır. Diğer devletleri etkileme, yönlendirebilme (liderlik) kapasitelerinin, hegemonya olasılıklarının da öncelikle ekonomik, bilimsel-teknolojik kapasitelere dayandığını söyleyebiliriz. 

Çin’in toplam küresel sınai katma-değer içindeki payı, 2004-8 arasında yüzde 8-9’dan 2021’de yüzde 30 düzeyine çıkarak 4.9 trilyon dolarla ABD (2.5 triyon dolar) ve Avrupa’nın (2.5 triyon dolar) toplamına ulaştı. ABD’nin 16. bankası SVB’nin geçen hafta batması, ABD merkezli finansal sistemin 2008’den bu yana zaaflarını aşamadığını gösterdi. Moody’s ABD banka sektörünün “derecesini” negatife indirdi. Financial Times’dan Gillian Tett’e göre “Düzenleyiciler hâlâ dünün savaşlarında yaşıyor”. Ücret artışı, talep basıncı “sorunu” yokken enflasyona yüksek faizle müdahale etmek, Raghuram Rajan’ın vurgusuyla, “Resesyon yumuşak mı sert mi olacak” sorusunu getiriyor. 

The American Conservative’de Douglas McGregor’un işaret ettiği gibi “ABD ekonomisi yeni bir karanlık döneme giriyor”. Ekonomik, askeri kapasiteler arasındaki ilişki bağlamında McGregor, Ukrayna’nın savaş deneyimli askerler ve teçhizat stokunun eridiğine, “ABD ve Avrupa askeri-sınai-kompleksinin bu erimeden kaynaklanan açığı kapatmakta zorlandığına” işaret ediyor. Politico ve Washington Post, ABD’nin kapasiteleri ile Ukrayna’nın beklentileri arasındaki uyumsuzlukların arttığını aktarıyorlar. 

VE DENGELER

ABD’nin, “Demokrasiler ittifakı” projesine karşın, Ortadoğu’daki en yakın müttefiki İsrail faşizme kayarken, İran nükleer üretime yeniden başlamışken, Suudiler ABD’ile aralarına mesafe koyarken, Çin, yeni “sorun çözücü”, “düzen kurucu” aktör olmaya başladı. Ukrayna için 12 maddelik barış planının ardından Başkan Ji’nin Avrupa ve Rusya turuna çıkacağı aktarılıyor; Zelenski ile görüşmesi bekleniyor. Çin’in, bu hafta İran ve Suudi Arabistan arasında hem ABD’yi hem de İsrail’i kaygılandıracak yeni bir yakınlaşmaya aracılık etmesi “sorun çözücü ve düzen kurucu aktör” savını destekliyor.

Çin yeni ekonomik-diplomatik ilişki ağları, kapasiteler (örneğin dünyanın en büyük donanmasını) inşa ederken ABD, İngiltere, Avustralya liderleri, Çin’e karşı, Avustralya’ya nükleer denizaltı vermeyi de içeren AUKUS Anlaşması bağlamında geçen hafta Missouri zırhlısının güvertesinde bir araya geldiler. Ancak AUKUS, önemli zaafları olan bir anlaşma. ABD, Avustralya’ya Fransa ile yaptığı denizaltı alma anlaşmasını iptal ettirdi. Avustralya’da birçok analist, ülkenin, ABD’den alınacak nükleer denizaltıların mali, teknolojik gereksinimlerini karşılamakta zorlanacağını düşünüyor. İmzalanmış anlaşmanın iptali, ABD ile Fransa arasında gerginlik yaratırken Kuzey Akım, Rusya-Almanya enerji boru hattına yapılan sabotaj Almanya ile de ciddi bir güvenlik sorununa yol açtı. Sabotajı Rusya yapmadığına göre iki olasılık var: Biri, Seymour Hersh’in doğrudan, Jeffery Sachs’ın Birleşmiş Milletler’de yaptığı konuşmada dolaylı olarak işaret ettiği ABD, öbürü de Ukrayna kaynaklı bir özel tim. Her iki olasılık da “bebeği” Beyaz Saray’ın kapısına bırakıyor. “Satranç tahtasında” ABD hem savunmada oynuyor hem de tutarlı bir oyun kuramıyor.