Kur artışının her alanda yarattığı zamlar devam ederken, akaryakıt fiyatları son zamlarla 10 TL’yi aştı, sigaraya da paket başına 2 TL’lik zam geldi. Bu zammın da vergilendirme sistemi değiştirilmediği için, sigaradaki maliyet artışının çok altında kaldığı, zamların devamının kaçınılmaz olduğunu söyleyebiliriz.

Ekonomi yönetiminin enflasyonla mücadeleyi tümüyle rafa kaldırdığı rahatlıkla söylenebilir. Cumhurbaşkanı hâlâ faizleri düşürüp, üretim ve ihracatı artırıp, bununla enflasyonu da kurları da düşürebileceği tezini savunuyor. Bunun gerçekleşemeyeceğini AKP’liler bile görüyor ama hep birlikte bu deneyin yarattığı ve daha da yaratacağı ağır hasarları izlemeye devam ediyoruz.  

Bu arada yönetimin zaafları nedeniyle, enflasyon da, kurlar da olması gerekenden çok daha yüksek noktalarda oluşuyor. 

Sigara zammından yola çıkarsak; yapılan hatalar o kadar bariz ki insan şaşırmadan edemiyor. Vergilendirme sistemi özellikle yaşadığımız bu tür ekonomik çalkantı dönemlerinde enflasyonu olması gerekenden daha fazla artıracak biçimde hazırlanmış. Kabaca baktığımızda sigaradan alınan nispi yani fiyattan alınan vergi yüksekken, sabit vergi daha düşük tutulmuş. Belki fiyat istikrarı olan dönemlerde bu sistem o kadar olumsuz etki yapmıyor ama kur ve enflasyon artışlarının hızlandığı dönemlerde fiyatların katlanmasına neden oluyor. Halbuki sabit vergi artırılıp nispi oran azaltılsa zam ihtiyacı daha az olacak. Enflasyon oranı daha düşük oranda artacak.

Bizdeki nispi yani fiyat üzerinden alınan verginin yüzde 63, KDV’nin yüzde 18 olduğu göz önüne alındığında mali çarpan 6.8 oluyor. Yani maliyet artışı için yapılan zam 6.8 kat fazlasıyla fiyata yansıyor. Halbuki 2018 krizinde 28 AB ülkesinden 22’si nispi oranı azaltıp sabit vergiyi artırmış. Şimdi bu ülkelerde mali çarpan 2, yani maliyet zammının fiyat yansıması sadece iki kat. 

Dün yapılan sigara zamlarına gelecek olursak... Bir şirketin yaptığı 2 TL’lik zammı diğer üreticilerin de takip etmesi bekleniyor, genellikle böyle oluyor. Tüm sektör, 2 TL’lik zam yaptığı takdirde bunun enflasyona yüzde 0.5 oranında artırıcı etki yapması bekleniyor. Halbuki AB standartları uygulansa 40 kuruşluk zam fiyata 80 kuruş olarak yansıyacak, enflasyona katkısı da 0.2 puan olacaktı.

YA BİLMİYORLAR YA BİLİNÇLİ YAPIYORLAR

2 TL’lik zammın üretici şirketlere katkısı sadece 40 kuruş olacak. Son dönemdeki ithal girdi maliyetlerindeki artış, ücret zamlarındaki artış bu rakamın çok üzerinde. O nedenle de sigara üreticilerinin maliyet artışları için yeni yılda da zam yapması kaçınılmaz. Eğer ÖTV artışı gelirse bu zamların çok daha yüksek oranlarda yapılması gerekecek, yeni yılda sigara, enflasyonu çok daha yüksek oranlarda artırmaya devam edecek. Yüksek rakamlı zamlar sektörde kaçağı artırdığı için hem Maliye hem de şirketler, küçük küçük çok sayıda zammı, belli ki tercih edecekler. Bu da sürekli enflasyona tütün ürünlerinden gelen artışların sürmesi anlamına gelecek.

Halbuki enflasyon kaygısı olan ekonomi yöneticileri bu durumu görüyordu. Naci Ağbal, bakanlığı döneminde sabit vergiyi artırıp nispi oranı azaltmaya başlamıştı, Berat Albayrak bakan olunca bu sistemi geriye götürdü. Ağbal, Merkez Bankası Başkanı olarak enflasyonla mücadele görevini ciddiye aldığı için, yine bu işe el attı, nispi vergiyi düşürmeye çalıştı ama bu çalışmalar yine durdu. “Görevden affı kabul edilen” Lütfi Elvan da durumun farkındaydı ama yeni Bakan Nebati, Albayrak ile aynı anlayışta olduğu için olsa gerek, bu çalışmalar yine durdu. 

Bu arada, 2021 yılı içinde yapılan sigara zammının yapıldığı günlerde Gelirler Genel Müdürlüğü uzmanlarının sigara zammıyla ilgili enflasyonu en az oranda etkileyecek formül üzerinde çalıştıklarını öğrendik. Bu çalışmalar sürerken “yukarılardan gelen” talimatla aniden zam yapıldığı, bu zammın hem şirketleri hem bürokratları şaşırtıp morallerini bozduğu söyleniyor.

Nispi oranın yüksekliği nedeniyle, yüksek çarpanın olumsuz etkilerine, birçok uluslararası kuruluş raporunun yanı sıra Merkez Bankası’nın bu yılki “Tütün Ürünlerinde Özel Tüketim Vergisi Uygulaması Raporu”nda, 2013 1. Enflasyon Raporu ve 2018 3. Enflasyon raporlarında yer verilmişti.

Mevcut ekonomi yönetimi ya gerçekten işi hiç bilmediği için bu hataları yapıyor ya da enflasyonun bilinçli olarak daha fazla artmasını istiyor. Yapılanların başka bir izahı bulunmuyor. 

Özetle; ekonomideki kötü yönetim örnekleri gün geçtikçe büyüyor, faturayı daha da ağırlaştırıyor.