Birçok ülkede bilgisiz, donanımsız, deneyimsiz, yetersiz ve yeteneksizlerin üst düzey mevki ve makamlara gelmesi araştırma ve inceleme konusu olagelmiştir. “Cehalet gerçek bilginin aksine, bireyin kendisine olan güvenini artırır” teorisi incelenmiştir. Sosyal psikologlar David Dunning ve Justin Kruger, 1999’da sınava giren öğrencilerle yaptıkları deneysel çalışma sonunda; niteliksizlerin niteliklerini abartma eğiliminde oldukları sonucuna varmışlar ve bu durumu DunningKruger sendromu olarak tanımlamışlar.

Sendromda bilgisiz kişiler; bilgi ve beceri düzeylerinin gerçekten olduğundan daha iyi olduğunu düşünürler, başkalarının bilgi ve beceri düzeyini değerlendiremezler, ne kadar bilgisiz/beceri(k)siz olduklarının farkında değillerdir, belirli bir beceri/bilgi edinmek üzere eğitimi görürlerse bilgi/beceri düzeylerini yükseltebilirler. Bu kişiler ne ölçüde niteliksiz olduklarını fark etmezler.

Dunning-Kruger sendromu, Türkçede “cahil cesareti” ya da “kifayetsiz muhteris”olarak da tanımlanabilir. Bir işi yapmakta yeterli olmayanlar, başarılarını doğru dürüst ölçecek yetenekte değildirler. Bu yapıdakilere “kendisini bilmez kişiler” de denilmekte. Bu kişiler yaptıkları ile övünen, her işte öne çıkan, yapamayacakları iş ve görevleri yapmak için harekete geçmekten hiçbir rahatsızlık duymayanlardır. Yetersiz insanların kendi yeteneklerinin, yeterli insanlara göre çok daha fazla güvenmesi durumudur.

Sorun “liyakatsizler” bunu yaparken gerçekten bilgililerin, niteliklilerin ne yaptıklarında. Akademide ve kamu yönetiminde cehaletin ve bilgisizliğin hızla yükselişine tanık olmaktayız. Negatif seleksiyon (seçilim) cahil cesaretinin kamuda yapılanmasına uygun altyapı oluşturma sürecinin tanımıdır.

Negatif seçilim sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasal alanda “kötünün iyiye tercihi”, “iyiyi cezalandırmak ve kötüyü ödüllendirme” anlamında kullanılmaktadır. Sistemli bir şekilde üstün niteliklilerin, bilgililerin, donanımlıların uzaklaştırılması ve pasifleştirilmesidir. Bilgili ve yetenek sahibi, dürüst, çalışkan, sözünde duran insanlar yerine fırsatçıların ödüllendirilmesidir. Sosyolojide negatif seleksiyon için “iyiyi cezalandırır ve kötüyü ödüllendirir” tanımı yapılır.

GELECEĞİ KURACAK KUŞAKLAR

Doğal seleksiyonda güçlüler kalır ve zayıflar kaybolur. Burada durum doğal seleksiyonun tam tersi. Yetersizlerin değil yeterli/ yeteneklilerin elenmesidir. Bir yerde yetersizler cahil cesareti ile üst düzey görevler alırken bilgili ve donanımlı kişilerin alçak gönüllü olmaları nedeniyle geri planda kalmaları ve göreve talip olmamalarıdır.

Yönetimlerde birinci sınıf insanlar birinci sınıf kişilerle çalışırlar. Ekip kurarken eğitim, yetenek ve donanım esas alınır. Negatif seleksiyonda ise ikinci sınıf insanlar mevki ve makam sahibidir, ekipleri ikinci sınıf veya üçüncü sınıftır. Eğer üst makamdakiler liyakatsiz ise alttakiler ikinci veya üçüncü sınıf kişilerdir, kendilerinden bilgili kişilerle çalışmazlar.

Ülkemizde negatif seçilim atamalarında iki ölçüt önceliklidir: Siyasi görüş ve nepotizm. İktidar partili veya yakını olmak ilk özellik. İkincisi ise adil olmayan ayrımcılık ve akraba kayırmacılığı. Üniversite rektör atamaları ve üniversite kadrolaşmaları, üniversite akademik ilanlarında adrese teslim, kişiye özel koşullar bunun en somut örneklerdir. Üniversiteler işsizlerin atandığı devlet dairesi olmaya başladı. Bu kişilerden mentör olmaz, ancak “memur hoca” olur. Yetiştirdikleri ise eğitimli değil, diplomalı cahillerdir. Oysa ülkenin eğitimli, geleceği kuracak nitelikli, iyi yetişmiş, sorumluluk sahibi engin düşünen cesur kuşaklara gereksinimi var. Feodal kuşatmadan başka türlü çıkamayız.

PROF. DR. OSMAN İNCİ

ESKİ TRAKYA ÜNİVERSİTESİ REKTÖRÜ