TMMOB: İstanbul başta olmak üzere ülkemiz depreme hazır değil

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Başkanı Nusret Suna yaptığı yazılı basın açıklamasında şu ifadeleri kullandı: "İstanbul başta olmak üzere ülkemiz ne yazık ki olası bir depreme hazır değil. İstanbul`da 2 milyon konut depreme karşı güven vermemektedir. İstanbul depreminin ne zaman olacağı belli olmadığı için, kamu kurumlarına ait binaların 2021 yılına kadar güvenli hale getirileceği, özel konutların güvenli hale getirilmesi için ise 20 yıl gerektiğine dair resmi açıklamaların önemi bulunmaktadır. En iyimser tahminde bile binlerce İstanbullunun can güvenliği tehlike altındadır. Deprem Toplanma Alanlarının yapılaşmaya açılması, bazı güzergâhların otoparka dönüştürülmesi yerel yönetimlerin insan hayatını değil, rantı önemsediğinin göstergesidir. Deprem Toplanma Alanı, üzerinde konteyner kentlerin kurulabileceği, elektrik, su, ısınma, duş, tuvalet gibi temel ihtiyaçların karşılanabileceği altyapıya sahip büyük ve geniş alanlar olmalıdır.  • Kentsel dönüşüm projeleri deprem odaklı değil, rant odaklı gerçekleştirilmektedir. 

BÜTÜN BİR HAYAT, TÜRKİYE'NİN BİR DEPREM ÜLKESİ OLDUĞU GERÇEĞİNE GÖRE DÜZENLENMELİDİR
Bilimin, meslek disiplinlerinin ve meslek odalarının itibarsızlaştırılma ve işlevsizleştirilme çabası deprem önlemlerinin önündeki engeldir. Bütün bir hayat, Türkiye'nin bir deprem ülkesi olduğu gerçeğine göre düzenlenmelidir. İnsan hayatına değer verip vermediğimiz, depremin yıkıcı etkisini azaltacak önemdedir. İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi, tercihini insandan, insan hayatının niteliğinin yükseltilmesinden ve kamusal alanın genişletilmesinden yana kullanmaya kararlıdır.  

ÜLKEMİZ VE İSTANBUL DEPREME HAZIR MI? 
17 Ağustos 1999 depreminin 18. yıl dönümünde, şimdiye kadar defalarca sorduğumuz soruyu yeniden sormak istiyoruz. Ülkemiz ve İstanbul depreme hazır mı? Bu soru başlığı altında başlayacak tartışma, bir bütün olarak ülke tarihini sorgulamak, sorgulamanın odağına 1999 depremlerinden sonraki zaman dilimini almak anlamına gelecektir. Açık ki tartışma, deprem tehlikesi ve deprem önlemleri sınırında kalmayacak, kamuoyunu daha önemli bir sorunun yanıtını aramaya yönlendirecektir. Soru şudur: İnsan hayatını ne kadar önemsiyoruz, insan hayatına ne kadar değer veriyoruz? Soru, mesleki-teknik bir tartışmayı değil, daha çok ekonomik-siyasal ve sosyal tercihleri gündeme getirecektir. Dikkat edilirse, 17 Ağustos Marmara depreminin her yıl dönümünde, kamu kurumları da dahil olmak üzere, meslek odaları, partiler, sendikalar ve diğer kurumlar peş peşe açıklama yapmaktadır. Hazırlanan metinlerde, Türkiye'nin bir deprem ülkesi olduğu gerçeği hatırlatılmakta, yapı envanterinden güçlendirme çalışmalarına, kentsel dönüşümden afet sonrası yapılacaklara kadar mevcut durum tespiti, sorunlar ve çözüm önerileri kamuoyuyla paylaşılmaktadır. 

YIL DÖNÜMLERİNDE YAPILAN AÇIKLAMALARIN, "ADET YERİNİ BULSUN" ANLAYIŞI İLE HAZIRLANDIĞI SÖYLENEBİLİR
İşin doğrusu, yıl dönümlerinde yapılan açıklamaların, "adet yerini bulsun" anlayışı ile hazırlandığı söylenebilir. Özellikle kamu kurumlarının, merkezi ve yerel yönetimlerin sorumluluklarını yerine getirmesi beklenirken, sürecin neredeyse kısır döngü halini aldığı dikkat çekmektedir.  Aradan geçen zaman zarfında, güvenli yapı üretimini gerçekleştirmek, gelecek kaygısını ortadan kaldırmak mümkün olmamış, yapı stoku iyileştirilememiş, kentlerimiz depreme hazır hale getirilememiş, deprem kültürü içselleştirilememiştir. Bütün bu olumsuzlukların ortadan kaldırılması siyasi iktidarın sorumluluğundadır. Bilinmelidir ki, meslek odaları tekrara düşmekten korkmadan sorunları ısrarla ve inatla gündeme getirmektedir. Bizler meslek odaları olarak 18 yıldır hiçbir olumlu adım atılmadığını iddia etmiyoruz. Ancak çözülmesi mümkün olumsuzlukların varlığını hâlâ devam ettirdiğini de görmezden gelmemiz olanaklı değildir.  Ne yazık ki her geçen yıl unutulmaya yüz tutan deprem gerçeğini, son birkaç aydır özellikle Ege Denizi odaklı depremler yeniden kendini hatırlattı. 

ÜLKEMİZDE 20 MİLYON YAPI BULUNMAKTADIR. YAPI STOKUNUN YARISINA YAKINI, 7 MİLYONU GÜVENLİ OLMAKTAN UZAKTIR
Son aylarda Çanakkale, Manisa, İzmir ve son olarak da Muğla'da depremler gerçekleşti. Bodrum'da 6,6 büyüklüğünde meydana gelen deprem aynı zamanda tsunamiye neden oldu. Bodrum ve Datça'da yapılar hasar gördü. Büyük ölçüde maddi hasar oluştu.  Bu depremlerde can kaybı olmaması oldukça sevindirici olsa da, umuyoruz ki siyasi iktidara sorumluluklarını yeniden hatırlatmasına vesile olacaktır. Temennimiz, yapı üretiminden başlayarak bütün bir hayatın deprem gerçeğine uygun düzenlenmesidir. Ülkemizde 20 milyon yapı bulunmaktadır. Yapı stokunun yarısına yakını, 7 milyonu güvenli olmaktan uzaktır. Yani ya yıkılmalı ve yeniden inşa edilmeli ya da güçlendirilmelidir. Güvenli olmaktan uzak 7 milyon yapının 2 milyonu İstanbul'da bulunmaktadır. 

İSTANBUL VALİLİĞİ PROJE KOORDİNASYON BİRİMİ'NDEN YAPILAN AÇIKLAMA
İstanbul Valiliği Proje Koordinasyon Birimi'nden yapılan açıklamada, İstanbul'da kamu binalarının büyük bölümünün depreme karşı güçlendirildiği ya da yıkılıp yeniden yapıldığı, 978 kamu binasının güçlendirildiği, 310'unun yeniden yapıldığı belirtildi.  Aynı sayıya dahil olmak üzere okullarla ilgili de bilginin yer aldığı açıklamada, okulların büyük oranda güçlendirildiği ya da yıkılıp yeniden yapıldığı ifade edildi. Hastaneler, yurtlar, sağlık ocakları, sosyal hizmet binalarını güçlendirmenin öncelikli hedef olduğu vurgulandı. Proje Koordinasyon Birimi şimdiye kadar 784 okul, 49 hastane binası, 59 poliklinik ve sağlık ocağı, 43 idari, 27 yurt binası ve 16 sosyal hizmet binasının güçlendirildiğini, 275 okul, 6 hastane, 2 poliklinik ve sağlık ocağı, 11 idari bina, 10 yurt binası ve 6 sosyal hizmet binasının ise yeniden yapıldığını açıkladı. Ayrıca her yıl 100 okulda güçlendirme çalışması yapılması hedeflendiği eklendi.  Mevcut durum özetini tamamlarken, İstanbul`da bulunan köprü, viyadük ve anayollarla ilgili güçlendirme çalışmalarının tamamlandığını, su, elektrik ve doğalgaz altyapılarının gözden geçirildiğini belirtmek gerekiyor. Yapıldığı açıklanan bu çalışmaların tamamını olumlu buluyoruz. Ancak; İstanbul'da okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve üniversite sayısı 5 binden fazladır. Hastane sayısı 250'ye, yurt sayısı 300'e yakındır. Dolayısıyla, güçlendirildiği ya da yeniden yapıldığı belirtilen yapıların sayısı ile toplam yapı sayısı arasında hâlâ uçurum bulunmaktadır. 

BAKANIN AÇIKLAMASINDAN DA ANLAŞILACAĞI ÜZERE İSTANBUL NÜFUSU BÜYÜK ORANDA GÜVENLİ OLMAKTAN UZAK KONUTLARDA YAŞAMAKTADIR
Öte yandan asıl sorun ise 2 milyon civarında olduğu bilinen konutlardan kaynaklanmaktadır. Erzurum Üniversitesi mezunları toplantısına katılarak bir konuşma yapan Çevre ve Şehircilik Bakanı Mehmet Özhaseki, Türkiye`de yapı stokunun 10-15 yılda sağlam hale geleceğini, ancak kaçak yapı arzusunun devam ettiğini vurgulayarak; 'Türkiye`de yaklaşık 20 milyon civarında yapı stoku var. Bunların büyük çoğunluğu depreme dayanıksız ve yaşam için elverişsiz. Bunların yıkılması lazım. Bunları, senede 500 bin konutu değiştirmek üzere bir program hazırlayarak 15 yıl içerisinde tamamlamayı düşünüyoruz. Yılda 500 bin konutun değiştirilmesi. Bunun 200 bini İstanbul`da, 300 bini Anadolu`da. Böyle yaparsak bakanlık olarak üzerimize düşeni yapmış oluruz diye düşünüyorum.' şeklinde açıklama yaptı. Sayın Bakanın açıklamasından da anlaşılacağı üzere İstanbul nüfusu büyük oranda güvenli olmaktan uzak konutlarda yaşamaktadır. 1999 Depremi`nden sonra İBB tarafından 2002 yılında mevcut yapı stoğuna ilişkin güçlendirme ve yenileme çalışmalarının ne şekilde yapılacağına ilişkin tüm taraflarla bir araya gelinerek deprem master planı hazırlanmıştı.  Sonrasında 2006 yılında İstanbul Valiliği bünyesinde kurulan İstanbul Proje Koordinasyon Birimi (İPKB) tarafından yürütülen İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP) kapsamında yapılan açıklamada ise kamu kurumlarına ait binaların 2021 yılına kadar elden geçirileceği, kentsel dönüşüm projelerinin tamamlanma süresi için 20 yıl gerektiği belirtilmektedir. Oysa 2002 yılında hazırlanan Deprem Master Planı o gün uygulanmaya başlansaydı, şu anda 15 yılı tamamlamış ve kentimiz büyük oranda deprem güvenlikli kent haline gelmiş olacaktı. Şimdi sormak istiyorum: Milyonlarca insanın deprem tehdidi altına bulunduğu, olası bir İstanbul depreminde binlerce insanımızı kaybedeceğimiz açıkken, sorunu zamana yayarak çözmeyi düşünmek cinayete davetiye çıkarmak değil midir? 

SORUN BELLİDİR, ÇÖZÜM MÜMKÜNDÜR 
Bizim gibi ülkelerde; Kentleşmenin, sağlıksız ve kaçak yapılaşma, altyapı eksikliği ile paralellik göstermesi, İmar afları ile kaçak yapılaşmanın adeta teşvik edilmesi,  Yapı üretim sürecinin denetimsizliği, nitelikli tasarım-uygulama-denetim ilişkisinin kurulamaması,  Yapı malzemeleri üretiminin denetimden uzak hali,  Kentlerimizin merkezi bütünlüklü, sürdürülebilir imar planının olmayışı,  Deprem anını ve sonrasını kapsayan afet planının yetersizliği, deprem bilincinin oluşturulamaması, deprem mevzuatının eksikliği,  Meslek odaları etkisizleştirilerek mesleki uygulamaların denetimsizliğe mahkûm edilmesi, mühendislik hizmetlerinin önemsenmemesi, Siyasi iktidarların insana ve doğaya, yatırım yapmak yerine ranta yönelmesi, sorunlar listesinin dikkat çeken başlıklarıdır. Çözümler ise tercihimizin ne olduğuyla doğrudan bağlantılı olarak hayata geçirilebilir. Dikkat çekmek istiyoruz: Olası bir İstanbul depreminin ne zaman olacağı belli değildir. Dolayısıyla 20 yıl sonra kentsel dönüşümün tamamlanacağına dair hedef, kent nüfusunun büyük bir kısmını güvenli olmaktan uzak bir hayata mahkûm etmek dışında bir anlam ifade etmemektedir. Kamu idaresi tarafından kamuoyuyla paylaşılan verilerin gösterdiği hedeflere ulaşılacağı düşünülse bile İstanbulluların büyük bir risk altında olduğu gerçeğini değiştiremeyecektir.

OLASI BİR İSTANBUL DEPREMİNDE, 18 MİLYONLUK BİR KENT, 20 HEKTARLIK ALANA SIĞDIRILMAYA ÇALIŞILACAK
Gündemimizdeki en önemli sorunlardan biri de deprem toplanma alanlarıdır. Bilindiği gibi 1999 depremlerinden sonra İstanbul`da, kamuoyunda "deprem toplanma alanı" olarak bilinen 470 "Geçici İskan Alanı" tespit edilmişti. Aynı şekilde, deprem sonrası kullanılacak 562 'Birinci Derecede Acil Ulaşım Yolu' belirlenmişti. Son birkaç yıldır, toplanma alanlarının ve ulaşım güzergâhlarının akıbeti ile ilgili bilgiler kamuoyuyla paylaşıldı. Deprem toplanma alanı olarak belirlenen yerlerin yapılaşmaya açılması, hatta üzerlerine AVM yapılması, bazı güzergâhların otoparka dönüştürülmesi yerel yönetimlerin insan hayatını değil, rantı önemsediğinin göstergesidir. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Deprem ve Doğal Afet Komisyonu raporuna göre, şu an İstanbul`da belirlenen Deprem Toplanma Alanı sayısı 77. Bu alanların toplam genişliği ise 20 hektar kadardır. Olası bir İstanbul depreminde, 18 milyonluk bir kent, 20 hektarlık alana sığdırılmaya çalışılacak ve bunun ismi de, 'afete hazırlık' olacak. Kaldı ki, Deprem Toplanma Alanı, üzerinde konteynır kentlerin kurulabileceği, elektrik, su, ısınma, duş, tuvalet gibi temel ihtiyaçların karşılanabileceği altyapıya sahip büyük ve geniş alanlar olarak tarif edilmektedir. Dolayısıyla okul bahçelerinin, parkların, boş arazilerin toplanma alanı olarak belirlenmesinin herhangi bir önemi bulunmamaktadır. 

18 MİLYONLUK KENT KADERİNE RAZI HALDE DEPREMİ BEKLEMEKTEDİR
Dolgu bölgelerin toplanma alanı olarak belirlenmesi ise tam bir tuhaflığa işaret etmektedir. Deprem Toplanma Alanlarının kolay ulaşılabilecek yerlerde olması gerekirken, ne yazık ki bu gereklilik de dikkate alınmamaktadır. İstanbul gibi nüfusu 20 milyona yaklaşan bir kentte, mevcut alanların çoğaltılması ve donanımlı hale getirilmesi gerekirken, mevcutların bile korunmaması insan hayatına verilen değerle doğru orantılıdır.  18 milyonluk kent kaderine razı halde depremi beklemektedir. Yine dikkat çekmeliyiz ki, bırakalım depremi, son günlerde karşı karşıya kaldığımız su taşkınları, İstanbul`un altyapısının yetersizliğini gözler önüne çıkarmıştır. Yağmur nedeniyle İstanbul ulaşımı durma noktasına gelmiş, kötü hava koşulları iletişimi bile engellemiş, kent kelimenin tam anlamıyla felç olmuştur. Su taşkınında bile teslim olan kentin, depremde nasıl tepki vereceğini tahayyül etmek bile başlı başına ürkütücüdür. Özellikle İstanbul`da kent merkezlerinde bulunan, 200 milyon metrekare genişliğe sahip 195 askeri alanın boşaltılması gündemde. Bu alanların ne şekilde kullanılacağına ilişkin ise herhangi bir açıklama yapılmış değil. Bizim endişemiz bu alanlarında yapılaşmaya açılarak yoğunluğun artırılması ve rant sağlanması. Biz bu alanların deprem toplanma alanı olarak kullanılmasını öneriyoruz. Bu düzenlemenin şu gün için kentin ihtiyacının önemli bir kısmını karşılayacağını belirtmek isteriz.  

SAYIN BAKAN AÇIK BİR DİLLE, KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJELERİNİN RANTA DÖNÜK OLDUĞUNU İTİRAF ETMEKTEDİR
Bugün deprem önlemi olarak kentsel dönüşüm projelerinin yürütüldüğü iddia edilmektedir.  Deprem tehlikesi ile meşruluğu sağlanan kentsel dönüşüm projelerinin, bir bütün olarak bu amaca uygun düzenlenmediği, kentlerin rant değeri yüksek bölgelerinden başladığı bilinmektedir.  Bu durum, 'Yatırım ve Hizmetleri Değerlendirme Toplantısı`nın açılışında bir konuşma yapan Çevre ve Şehircilik Bakanı Mehmet Özhaseki tarafından da tespit edilmiştir. Sayın Bakan, kentsel dönüşümün doğru bir fikir olduğunu, çürük yapıların yıkılması gerektiğini, kentsel dönüşüm adı altında yeni şehir rezaletlerinin ortaya çıktığını ifade etmiştir. Sayın Bakanın, kentsel dönüşüm projeleriyle rant ilişkisi konusunda uyardığı konuşmada sayın Bakan şunları söylemiştir: "İstanbul ölçeğindeki boyutta rant savaşları veriliyor. Yoğunluk ikiyken dört yap, dörtken sekiz yap, sekizken 16 yap. Nasıl olacak? İstanbul`un nüfusu 15 milyon 30 milyona mı çıkaracaksınız. İki misline katlaya katlaya nereye gideceksiniz böyle? Altyapısını iki misline katlayarak çözüyor musunuz? Yok. Yeşil alanı artırıyor musunuz? Yok. Okul alanları yok, otopark yok, yolu iki misline çıkarıyor musunuz? Yok. Peki konutların sayısını iki misline çıkarınca halimiz ne olacak bizim?' Sayın Bakan açık bir dille, kentsel dönüşüm projelerinin ranta dönük olduğunu itiraf etmektedir. Kentsel dönüşüm uygulamalarının yeniden gözden geçirilerek bütünlüklü bir planlama ile ele alınması gereklidir. 

KENT POLİTİKALARI BİLİME, TEKNİĞE VE AKLA UYGUN BİR PERSPEKTİFLE RANT İÇİN DEĞİL TOPLUM YARARI İÇİN ELE ALINMALI
Açıklamamızın başında da belirttiğimiz gibi deprem ve diğer doğa olaylarının afete dönüşmesi sadece mesleki-teknik bir tartışma değil, daha çok ekonomik-siyasal ve sosyal tercihler ile ilgilidir.  Marmara Depremi`nin 18. yılında bir hatırlatmak isteriz ki kent politikaları bilime, tekniğe ve akla uygun bir perspektifle rant için değil toplum yararı için ele alınmalıdır. Bunun için de temel koşul mühendislik hizmetlerinin kalitesinin arttırılmasından geçer. Ülkemizde yeterli öğretim elemanı olmaksızın politik nedenlerle sayıları hızla artan mühendislik fakültelerinde kaliteli eğitim yapılamamaktadır. Bunu gidermeye yönelik olarak profesyonel mühendislik yaşamının düzenleyicisi olması gereken meslek odalarının görüşleri dikkate alınmamakta hatta tam tersine yetkileri giderek budanmaktadır. Meslek Odaları; üyelerinin denetlenmesini, sicillerinin tutulmasını, mesleki faaliyetlerini kayıt altına alarak etik ve ahlaka uygun bir hizmet yapmalarını sağlamak çabası içindedir. İlgili bakanlık özerk bir yapıya sahip olan Meslek Odaları üzerinde mali ve idari denetim kurarak vesayet ilişkisini hayata geçirmeye çalışmaktadır. Oysa meslek odası ile üyeler arasındaki bağın koparılması hizmet kalitesinin oldukça düşmesine neden olmaktadır. Deprem konusu yapı denetim sisteminden afete hazırlık çalışmalarına, ilgili mevzuattan meslek odalarını devre dışı bırakan değişikliklere, deprem bilincinden güçlendirme çalışmalarına, bilimi ve meslek örgütlerini itibarsızlaştıran yaklaşımdan kendi sorumluluklarını gölgelemek amacıyla her olumsuzluğu kadercilikle açıklayan anlayışa kadar geniş bir yelpazeye sahiptir. Ancak hiçbir tartışma, 17 Ağustos 1999`da binlerce insanı kaybettiğimiz gerçeğinden daha fazla bir öneme sahip değildir. İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi olarak, 17 Ağustos 1999 depreminin yıl dönümünde bir kez daha tercihimizi insandan, insan hayatının niteliğinin yükseltilmesinden ve kamusal alanın genişletilmesinden yana kullanmaya kararlı olduğumuzu duyururuz."