OHAL’in kara tablosu

14 Ocak 1985 (Güneydoğu’da operasyon)

Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 19 Temmuz 1987’de yani 29 yıl önce uygulamaya konulan “Olağanüstü Hal” (OHAL), artık Türkiye genelinde uygulanıyor. Bölgede 1984 yılında başlayan olaylarda, OHAL Valiliği verilerine göre, 4 bin 485 vatandaş yaşamını yitirdi, 5 bin 50 güvenlik görevlisi şehit oldu, 23 bin 535 PKK’li öldürüldü. Çatışmalar sırasında binlerce güvenlik görevlisi ve yurttaş yaralandı. İnsan hakları kuruluşlarının verilerine göre bu dönemde yaklaşık 4 bin yerleşim birimi boşaltıldı ve 3 milyonun üzerinde insan zorla göç ettirildi. Hak örgütleri, bölgede 17 bin faili meçhul cinayet işlendiğini belirtti. 1131’i çocuk, 145 bin 231 kişi devlet güvenlik mahkemelerinde (DGM) yargılandı.

Siirt’in Eruh ve Hakkâri’nin Şemdinli ilçelerinde, 1984 yılında PKK’nin düzenlediği saldırının ardından 285 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’yle “Olağanüstü Hal Uygulaması” gündeme geldi. 19 Temmuz 1987’de Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Hakkâri, Mardin, Siirt, Tunceli ve Van’da OHAL uygulamasına geçildi. Adıyaman, Bitlis ve Muş da “mücavir il” olarak belirlendi. Batman ve Şırnak’ın 6 Mayıs 1990’da il statüsüne kavuşmasıyla birlikte OHAL kapsamındaki kent sayısı 13’e yükseldi. Bitlis’te de 19 Mart 1994’te Olağanüstü Hal’e geçildi.

46 kez uzatıldı

Uygulamanın başladığı 19 Temmuz 1987’den bugüne kadar OHAL 46 kez uzatıldı. Bölgede nispeten huzur ve güvenin sağlanmasıyla birlikte OHAL de kademeli olarak kaldırılmaya başlandı. İlk olarak Elazığ, ardından Mardin, Batman, Bingöl ve Bitlis OHAL kapsamından çıkarılarak mücavir il statüsüne alındı. 30 Kasım 1999’da Siirt’te, 30 Temmuz 2000’de Van’da ve ayn yılın 30 Temmuz’unda Hakkâri ve Tunceli’de OHAL uygulamasına son verildi. Diyarbakır ve Şırnak’ta ise uygulama 11 Kasım 2002 tarihinde son buldu. Böylece 1980 darbesinin ardından sıkıyönetimle başlayan ve daha sonra OHAL ile devam eden dönem 23 yıl sonra kapandı.

‘Zorla göç’

Bölgede terörle mücadele adıyla 100 milyar dolar harcandı. OHAL Bölge Valiliği’nin Kasım 1997 açıklamasına göre, boşaltılan köy sayısı 820, mezra sayısı 2 bin 345 ve zorla yerinden edilen insan sayısı 378 bin 335, boşaltılan ev sayısı 48 bin 822. İçişleri Bakanlığı, aynı döneme ilişkin 945 köyün, 2 bin 21 mezranın boşaltıldığını ve 358 bin 335 kişin yerinden olduğunu belirtiyor. İnsan hakları kuruluşlarının verilerine göre ise bu dönemde yaklaşık 4 bin yerleşim birimi boşaltıldı ve 3 milyonun üzerinde insan zorla göç ettirildi.

OHAL’in en karanlık yüzü ise 1988’de başlayan faili meçhul cinayetler. Basına yansıyan olaylara göre 1305 yurttaş faili meçhul cinayetlere kurban gitti; hak örgütleri ise bölgede işlenen faili meçhul cinayet sayısını 17 bin olarak bildiriyor. OHAL valiliğinin yetki kapsamında olan yerleşim birimlerinde, işkence ve kötü muamele gerekçesiyle toplam bin 275 suç duyurusunda bulunuldu. OHAL Valiliği’nin yetki kapsamında olan yerleşim birimlerinde 55 bin 371 kişi gözaltına alındı, 145 bin 231 kişi devlet güvenlik mahkemelerinde (DGM) yargılandı. DGM’de bin 131 çocuk yargılandı.

Sürgünler..

OHAL’in eleştirildiği bir başka uygulama alanı ise özellikle sendikal çalışmalar yapan kamu emekçilerine yönelik sürgünler oldu. 1991’de başlayan uygulamalar kapsamında 600 kişi OHAL kararıyla sürgüne gönderildi. 855 devlet memuru bölge dışına çıkarıldı. OHAL döneminde süper yetkili valilerin kararıyla pek çok dernek ve vakıf kapatıldı, faaliyetleri engellendi. Birçok gazete ve derginin bölgeye girişi, yayımı ve dağıtımı ile çok sayıda radyo ve televizyonun yayını yasaklandı. Konser, tiyatro, festival vb. sanatsal etkinliklerin gerçekleştirilmesi engellendi, toplam 259 müzik kaseti yasaklandı. l