‘Kafkasya’da Türk-Sovyet Askeri İşbirliği (1919-1922)’ Alev Coşkun'un yazısı...

Coğrafya bir ülkenin kaderidir. Ülkeler komşularını seçme hakkına sahip değildir. Ülkenin komşularını coğrafya tayin eder.

Ortadoğu’da stratejik bir yarımada olan Türkiye’nin Kuzey komşusu Rusya ile uzun bir tarihi vardır. Yüzyıllar süren bu ilişki kuşkusuz çeşitli dönemlerde savaşları da kapsar.

Osmanlı döneminde Rusya ile ilişkiler, uzun süren savaşların tarihidir. Çarlık Rusya’sı Birinci Dünya Savaşı’nda İngilizlerle aynı cephede bulunuyordu. İngiltere Çanakkale’den saldırınca, Rusya da doğudan saldırıya geçti.

Kars, Erzurum, Erzincan, Van, Bitlis ve Muş’u işgal etti. Rus orduları Diyarbakır’a kadar dayandı. Ekim 1917’de Lenin’in liderliğinde gerçekleşen büyük sosyalist ihtilâli sonrasında durum değişti. Yeni kurulan Sovyet Sosyalist Devleti, Dünya Savaşı’ndan ve işgal ettiği yerlerden çekildi. Bu Rusya ile Türkiye arasındaki son savaştır.

MİLLİ MÜCADELE BAŞLARKEN ATATÜRK’ÜN DURUM DEĞERLENDİRMESİ

Atatürk, Kafkasların İngiltere’nin denetimine geçmesini en tehlikeli durum olarak görüyordu, İngiltere Kafkaslarda etkin olursa, Türkiye’nin dört bir yönden çembere alınacağı değerlendirmesini yapıyordu. Bu konu Atatürk tarafından Milli Mücadele’nin başında (Şubat 1920), “Kafkas Seddi Durum Değerlendirmesi” adıyla ele alınmıştır. Buna göre, Kafkaslarda İngiliz seddi yıkılmalı, Kuvayı Milliyecilerin yardımıyla Kafkaslarda Sovyet-Türk ilişkileri gerçekleştirilmeliydi ve güçlendirilmeliydi.

Atatürk, Milli Mücadele boyunca bu stratejik durum değerlendirmesine bağlı kalmıştır. Rus üniversitelerinde Türk tarihi ve kültürü uzun süredir incelenir ve akademik bir alan olarak önem verilir. Birçok bilimsel çalışma yapılmıştır.

Örneğin, Rusya Bilimler Akademisi üyesi A. Mardunovic Şansuddinov’un Rus belgelerine dayanarak yazdığı kitabı Ataol Behramoğlu tarafından Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı adıyla (Cumhuriyet Kitapları) Türkçeye kazandırıldı.

Türk-Sovyet ilişkilerini inceleyen Yunan akademisyen Stefanos Yerasimos’un, Ekim Devrimi’nden Milli Mücadele’ye Türk Sovyet İlişkileri (1917-1923) önemli bir kaynak kitaptır.

RUS DEVLET ARŞİVLERİNDE YILLARA VARAN İNCELEMELER

Rusya’da Türkiye-Rusya arasındaki ilişkiler konusunda çalışmalar sürmektedir. Türkiye açısından bu boşluğu akademisyen Mehmet Perinçek doldurmaktadır.

Rusça bilen Mehmet Perinçek, yıllardır Rus Devlet Arşivi’nde incelemeler yapmaktadır. Halen Moskova Devlet Üniversitesi Asya ve Afrika Ülkeleri Enstitüsü’nde araştırmacı olarak çalışmaktadır.

Perinçek, Atatürk’ün Sovyetlerle Görüşmeleri, Komintern Belgelerinde Türkiye ve Türk-Rus Diplomasisinde Gizli Belgeler kitaplarını yayımladı. Ayrıca Rus belgelerine dayanarak Ermeni sorunu üzerinde incelemeler yaptı.

Örneğin, Ermeni Devlet Adamı B. A. Boryan’ın Gözüyle Türk-Ermeni Çatışması, Ermeni Milliyetçiliğinin Serüveni: Taşnaklardan Asala'ya Yeni Belgelerle Sovyet Kaynaklarında Kürt İsyanları kitaplarını yazdı.

BATI’NIN TÜRK-RUS SAVAŞI ÇIKARMA GAYRETLERİ

Mehmet Perinçek’in yeni kitabı, Kafkasya’da Türk-Sovyet Askeri İşbirliği (1919-1922) adını taşıyor.

Kitap temelde yukarıda sözü edilen ve Milli Mücadele başlarında (5 Şubat 1920) Atatürk’ün yayınladığı ünlü Kafkas Seddi Durum Değerlendirmesi’ne gönderme yapılarak başlamaktadır.

Kitabın giriş kısmında tarihsel arka plan veriliyor. 4 bölümden ve 520 sayfadan oluşan kitapta; birinci bölümde Azerbaycan’da, 1920’de Sovyet İktidarının kurulması, ikinci bölümde Ermenistan hareketi ve Taşnak iktidarının yıkılması, üçüncü bölümde Gürcistan’daki gelişmeler ve dördüncü bölümde Batı’nın Türk-Rus Savaşı çıkarma çabaları incelenmektedir.

Kitap, Milli Mücadele döneminde (1919-1922) Türk-Sovyet askeri işbirliğini inceleyen bir kaynak kitap niteliğindedir. 520 sayfalık kitapta Rus kaynakları ve belgeleri geniş olarak kullanılmaktadır ve 1704 adet dipnot verilmiştir. Kitapta ayrıca geniş bir kaynakça yer almaktadır. Bu kitap, Türk-Rus gelişmeleri tarihinde önemli bir bilimsel yapıt olarak yer alacaktır.

Kafkasya’da Türk-Sovyet Askeri İşbirliği (1919-1922) / Mehmet Perinçek / 520 s / 2021.