Ukrayna: Sırbistan neden Rusya ve AB arasında kaldı?

Sırbistan, bir yandan Rusya'nın Ukrayna'yı işgalini kınarken bir yandan Moskova'ya yaptırım uygulamayı reddeden, Avrupa Birliği (AB) üyeliği bekleyen tek ülke.

Ayrıca Belgrad, binlerce kişinin Putin'in Rusya'nın komşusuna karşı saldırgan tavrını destekleyen yürüyüşler düzenlediği; aynı zamanda da savaş karşıtı ve Ukrayna'yı destekleyen protestoların yapıldığı tek Avrupa başkenti.

Sırbistan 2007 yılında tarafsız ülke olduğunu ilan etti. Bir yandan AB'ye üye olmayı isterken Rusya'yla ve NATO'yla askeri tatbikatlar düzenledi.

Rus gazına bağımlı olan Sırbistan'nın Moskova'yla sıkı ilişkileri var. Ancak aynı zamanda iki ülkenin tarihsel bir yakınlığı da bulunuyor. Örneğin 2008 yılında Moskova, Sırbistan'dan ayrılan Kosova'nın bağımsızlığını tanımadığını açıkladı. Ancak Ukrayna da bunu tanımıyor.

Sırp yetkililer uluslararası hukuk ve adaleti temel aldıklarını bildirseler de görünen o ki ekonomik, politik ve duygusal faktörler de uyguladıkları siyaseti etkiliyor.

Peki Sırbistan'ın çıkarları neler?

Yaptırım da Rus yetkilerle temas da yok

Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic göreve geldiği 2017'den bu yana şu an olduğu kadar yorulmadığını söylüyor.

İşgal başladıktan yalnızca üç gün sonra Sırbistan, "başka bir devlete yaptırım uygulamanın çıkarlarına uymadığı" gerekçesiyle Rusya'ya karşı önlem almayacağını açıkladı.

O zamandan beri Batı liderleriyle pek çok telefon görüşmesi gerçekleştirildi ve Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock Belgrad'ı ziyaret etti.

Baerbock, Cumhurbaşkanı Vucic ile görüşmesinin ardından, "Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda Rusya'nın saldırganlığı net bir şekilde kınandı ve Sırbistan da bu karara katıldı" dedi.

Yine de basın toplantısında Rusya'ya yaptırım uygulama konusu sorulduğunda, Baerbock bu konunun ayrıntısına girmedi.

Cumhurbaşkanı Vucic tek bir konuda net, savaş başladığından bu yana Rus yetkililerle hiç konuşmadı.

Ancak yaptırım uygulanmaması şimdiden ülkenin yararına oluyor. Hiçbir şirket durumdan Air Serbia kadar faydalanmadı.

Sırp havayolu firması, Belgrad ve Moskova arasında günde bir kez olan sefer sayısını haftada 15'e kadar artırdı.

Ukrayna dahil uluslararası camiada eleştirilere maruz kalmasının ve bazı uçuşlarda bomba ihbarının yapılmasının ardından Sırp Cumhurbaşkanı şirketin politikasında değişiklik yapılmasını istedi.

Türk şirketlerin Rusya'dan uçuşlara devam ettiği için eleştirilmediğini ekledi.

Sırbistan yetkilileri, ülke Rusya karşısında AB'nin politikasına uymakta başarısız olsa da, hala birliğe üye olmayı istediklerini belirtiyor.

Rusya 2014'te Kırım'ı ilhak ettiğinde de Sırbistan Rusya'ya yaptırım uygulamayı reddetmişti. Ancak Ukrayna'nın toprak bütünlüğüne saygı gösterilmesi gerektiği konusunda ısrarcı olmuştu.

Belgrad sokaklarında 'Z' sembolü

Rusya'nın Ukrayna üzerindeki saldırganlığının sembolleri, tabii ki zırhlı araç ya da askeri mühimmat üzerinde olmasa da, Belgrad'ın merkezinde görülebiliyor.

Rusya ve Sırbistan bayraklı onlarca sivil araç Mart sonuna doğru sokaklarda Putin'i ve ülkenin Ukrayna'ya açtığı savaşı destekliyor, protestocular iki millet arasındaki kardeşliğe dair şarkılar söylüyordu.

Yine de Sırbistan yetkilileri bu desteğin yalnızca sözde olduğunu belirtti. Savunma Bakanlığı, Sırbistan askerlerinin Rusya kuvvetlerine katıldığına dair Ukrayna tarafından ortaya atılan iddiaları yalanladı.

Savaş, Sırbistan'da bugün yapılacak seçim için düzenlenen kampanyalar için de bir etken haline geldi.

Aşırı sağcı aday Misa Vacic yaptığı milliyetçi ve homofobik yorumların yanı sıra yan tarafında "Z" harfi bulunan Japon arabasını kullanarak resmi olarak başkanlığa aday olduğunu açıkladı.

• Rusların Z işareti ne anlama geliyor?

Fakat Belgrad'da sallanan tek bayrak Rusya'nınki değildi.

Birkaç hafta önce Ukrayna'yı destekleyen bir marş Sırbistan'ın başkentinde çınlıyordu ve bir Rus vatandaş protestolar sırasında kendi pasaportunu yakıyordu.

Gazprom ve Kosova

2008 yılında Sırbistan için son derece önemli olan iki olay Belgrad ve Moskova'yı yakınlaştırdı.

O yılın Şubat ayında Kosova Sırbistan'dan bağımsızlığını ilan etti fakat Rusya Sırbistan'ın uluslararası camiadaki konumunu koruyan bir şekilde bu sınır değişikliğine kesinlike karşı çıktı.

Daha sonra Aralık ayında Belgrad ve Moskova, Sırbistan Petrol Sanayi Şirketi'nin yüzde 51'inin Rus enerji şirketi Gazprom tarafından satın alınması ve Güney Akım doğal gaz boru hattının Sırbistan'dan geçmesini de öngören devletlerarası bir antlaşma imzaladı.

Askeri bağlar ne kadar güçlü?

2017 yılında Sırbistan hükümetinin "bağış" olarak tanımladığı Rusya birliklerine bağlı ikinci el MIG-29 uçaklarının Belgrad askeri havaalanına varışı büyük bir seramoni ile karşılanmıştı.

Her ne kadar bu kullanılmış uçaklar, onların kurulum ve kullanımına dair detaylar bugüne kadar gizli kaldıysa da bu, iki askeri kuvvet arasındaki birlikteliğin bir kanıtıydı.

Bu ortaklık, iki ordunun sık sık Belarus'un da katıldığı ortak askeri tatbikatlar yapmasıyla beraber Sırbistan halkına daha görünür hale gelmişti.

Yaygın görüş, hükümet yanlısı medyanın Sırp ordusunun Doğu'yla, NATO'yla olduğundan daha derin iletişiminin olduğu konusunda bir izlenim yarattığı yönünde.

Ancak Balkan Güvenlik Ağı'nın ordu yetkililerinden edinilen verilere dayandırdığı 2019'da yayımlanan rapora göre, Sırbistan ordusu yabancı ülkelerle 17 ortak askeri eğitim düzenledi. Bunlardan 13'ü NATO üyeleriyleydi.

Sırbistan'ın bütün askeri ittifaklara karşı resmi olarak tarafsızlığını ilan etmesinin üzerinden 14 yıl geçti.

Ukrayna'daki savaştaki resmi duruşunu açıklarken Cumhurbaşkanı Vucic, Sırbistan'ın diğer ülkelerle yaptığı tüm ortak askeri eğitimlere katılımını iptal ettiğini de ekledi.

Böyle bir karar ilk kez alınmıyor.

2020 yılında başkanlık seçimlerinin ardından Belarus'la Batı ülkeleri arasında kriz baş gösterdiğinde Sırbistan herhangi bir ortak ülkeyle altı ay boyunca askeri eğitim gerçekleştirmeyeceğini açıklamıştı.

• Ukrayna'nın işgali ve savaş, Rusya ekonomisini ne kadar etkiledi?
• Rus oligarklar servetlerini nerede saklıyor?
• Ruble, Ukrayna savaşı sonrası kayıplarını geri kazandı: Rus para birimi nasıl güçlendi?