Bebeğim konuşuyor

Oğlum akıcı konuşmaya başladı ama galiba “Ta’a” dilinde. Aslında Yunanca olması daha olası çünkü ablamın eşi Yunan olduğundan Uzay’a yeğenimden kalan pek çok Yunanca kitap ve Yunanca konuşan oyuncak var.

Yani Türkçe kadar olmasa da az az Yunanca duyuyor. Bebeklerin dil öğrenmeye ne kadar yatkın olduğunu bildiğimden henüz daha dört beş aylıkken “Ya ilk kelimeleri Yunanca olur da biz anlamazsak” diye bir endişe duyuyordum. Korktuğum başıma gelmedi, onun yerine Uzay 31 tane sesli harfi olan “Ta’a” benzeri bir dil konuşmayı seçti!

GÜRCÜCE Mİ? HİÇ DUYMADIM!

Babam Batum göçmeniydi. Türkiye’de doğmuş olmasına rağmen Türkçeyi ilkokulda öğrenmiş. Ama ben onu, dedemler dışında kimseyle Gürcüce konuşurken duymadım. Hatta son zamanlarda onlarla bile konuşurken zorlanıyor, arada bazı kelimeleri Türkçe söylüyordu. Sonradan öğrendim, eğitim dili anadilin yerini zamanla alıyormuş.

Ben haliyle birkaç kelime dışında yaşamımda hiç Gürcüce konuşmadım. Onları bile bir türlü doğru telaffuz edemiyordum. Oysa genetik olarak bir yatkınlığım olmalıydı ama dil öğrenme süreci genetiğe ne kadar bağlıydı? 2015’te yapılan bir çalışma erken dil gelişimi sırasında genlerin mi yoksa çevrenin mi üstün geldiğine ilişkin tartışmalara son vermiş: İkisi de başrolde oynuyor.

Seslerin ortaya çıkma sıklığı bebeklerin hangi fonemlerin en önemlileri olduğunu öğrenmelerinde kritik bir rol oynar. 8 ile 10 aylık çocuklar konuşulan sözcükleri hâlâ anlamazlar, yine de fonemlerin dağılım titreşimlerine, yani ne sıklıkta olduğuna duyarlıdırlar. Bu da akla bir soru getiriyor: Hayvanlarda da durum aynı mı?

Ekvator yakınlarında yaşayan bir Galapagos penguenini alıp kutuplara koysanız, yaşaması için de uygun şartı sağlasanız o da kutup penguenleriyle aynı sesleri çıkarabilir mi? Yoksa zaten aynı türe ait hayvanlar konumlarından bağımsız olarak aynı sesleri mi çıkarır?

İLK SÖZCÜK SEÇİMLERİ

Uzay’ın durumu elbette abarttığım kadar vahim değil. Aslında konuşmada yaşına göre hiç de fena gitmiyor. İlk kelimelerini yaklaşık 10 aylıkken söyledi: “Lamba” ve “atta”. Sonra “merhem”, “attı”, “elma” ve “maymun” eklendi listeye. İlk kez söylemek için biraz ilginç kelimeler seçti ama kendi kararı. Kısa bir dönem bana “anne” dedi ama şimdi tamamen hedefe yönelik olarak “mem mem” diye hitap ediyor. Şimdi 15 aylık ve biraz işaret diliyle, biraz ünlemlerle, biraz da kendi kelimeleriyle derdini anlatmaya başladı. Hatta birlikte düet bile yapıyoruz:

“Dün bir kedi gördüm yolda”, “Maaav”, “dedi… Sonra bir köpek gördüm…”, “Hav”, “dedi… Bir kuş gördüm”, “Cik cik”… şeklinde giden. Melodiyi pek beceremese de ritmi aksatmayacak kadar çabuk katılıyor şarkıya. Bu da kelimeleri iyi anladığını gösteriyor. Konuşması gelişsin diye doğduğundan beri sık sık konuşuyoruz ve birlikte kitap okuyoruz.

Bir bebeğin beyninin anadilin seslerini öğrenmeye en açık olduğu dönem, ünlüler için altı ayda, ünsüzler için dokuz ayda başlar. Bir çocuk, yedi yaşına kadar ikinci bir dili oldukça akıcı bir şekilde öğrenebilir. Peki bebek nasıl dil öğrenir?

Yukarıda söz ettiğim çalışmada bebeklerin istatistiksel öğrenme yeteneklerinin “Mandarin fonemleri”ni öğrenmelerine izin verip vermeyeceğini test etmişler. Dokuz aylık bebeklerin bir grubu anadili Mandarin dili olan öğretmenleriyle kitaplar okuyup, oyuncaklarla oynamış. Diğer bir grup Mandarin dilinin konuşulduğu bir video izlemiş. Üçüncü grup ise sadece Mandarin dilinde ses kaydı dinlemiş. Kontrol olarak yürütülen dördüncü bir grup ise hiç Mandarin Çincesi duymamış, bunun yerine sırf anadilleri olan İngilizce’ye maruz kalmışlar. Tüm bunlar, bir ay boyunca, 12 seansta gerçekleşmiş. Sonunda yalnızca canlı konuşmacılardan Mandarin diline maruz kalan grup, Mandarin dilindeki fonemleri ayırt etmeyi öğrenmiş. Bu çalışma bebek beyni için öğrenmenin pasif bir süreç olmadığını, insan etkileşimi gerektirdiğini gösteriyor.

Kuhl Patricia K., 1 Kasım 2015, How Babies Learn Language, Scientific American, https://www.scientificamerican.com/article/how-babies-learn-language/