TOGG üzerine bu ikinci yazım. İlk basın toplantısında izlenimlerimi yazmıştım (31 Aralık 2021). Doğru ve ülkeye katkı sunacak bir proje olarak görmüştüm. Şimdi fabrika tamamlandı ve açıldı. Projenin arkasında duran cumhurbaşkanının bu açılışı bir seçim şovuna dönüştüreceği belliydi, nemasını aldı.

En çok tartışılan “yerli ve milli” yönü oldu. Haklı olarak soruldu: Tasarım, oto entegrasyon, elektrik motoru Alman, tasarım İtalyan, akü Çin, şasi sistemi İngiliz, peki neresi yerli ve milli? 

Ben de bir tane ekleyeyim: Robotları da tabii ki yabancı, yabancı, en önemli üretim aracı, Almanya merkezli akıllı otomasyon çözümleri sunan Kuka’nın adı okunuyor robotlarda. Büyük olasılıkla boyahane, karoser vb. gibi hizmetleri de üstlenmiş olabilir. Çünkü uzman şirket. 

Peki neresi yerli? Parası... tüm operasyonu ve organizasyonu, programlanması, kararların verilmesi ve model seçimleri, satış kararları vb.

Aslında para, organizasyon ve operasyonel kararlar önemli. Otoyu yerli yapan bunlar. Pek çok ünlü marka üretimlerini başka ülkelerde yapıyor. Mesela Apple, üretim merkezi Uzak Doğu. Ama Apple’ı Apple yapan baştan sona tasarımı. Bir Amerikan operasyonu.

BOŞLUKLARIMIZ BÜYÜK

TOGG bir Apple değil. Peki, TOGG bize ne olmadığımızı gösterdi?

TOGG’un tasarım merkezi yoktu. İtalyanlara yaptırdı. Buradaki merkezlerinde baştan sona tasarım yetkinliğini kaç (on) yılda ne zaman kazanırlar bilmiyoruz. Böyle yerli bir otomobili tasarlayacak bir bağımsız bir kurum ülkemizde yok. 

Otomobil vb. tasarlanmadı mı ülkemizde? Tasarlandı. TOFAŞ’ın Doblosu. Jan Nahum. Karsan. Bu tasarımda İtalyan katkısı neydi bilmiyorum. Ama İtalyan. Ford’da da ülkemizde tasarlanan otolar vb. var. Sayarsak başkaları da var. Oto şirketlerinin çoğu merkezi olarak kendileri tasarlıyor ve ülkemizde üretiyor. Bunun dışında deniz araçları da tasarlanıyor ülkemizde...

TOGG Ford’un kapısını çalıp “Acaba tasarımcılarınızı kullanabilir miyiz” diyemeyeceğine göre, dışarıyla başvuracaktı. Otonun tüm sistemlerinin entegrasyonu için de dışarının kapısını çalacaktı! Pil-batarya üretimi için bu konunun uzmanı Çinlilerle ortaklık ve üretim tesisi kurdu. Olumlu. Şasi de oto için en önemli konu, elektrik motoru da Almanlardan olacaktı. Robotlar hakeza!

Bu konularda ülkemizde bağımsız yetkinlikler yok. Yeni bir oto inşa edecekseniz, ülkenizde bunlara ulaşamıyorsanız, satın alacaksınız. TOGG bunu yapıyor. Yüzlerce mühendisimiz, kurulum ve inşada görev başında. Bunlar yavaş yavaş tüm üretim sürecini zamanla devralacak. 

HALK ARABASI DEĞİL

Tüm bu temel açılardan baktığınızda, TOGG’un yerlilik oranı ilan edildiği gibi yüzde 51’i bulmaz.. Ama toplam maliyet-harcama açısından mümkündür. Yazılımlar, parça üretimi vb. konularında bir eko sistemi yaratılıyor, zamanla bu büyüyecek. Arabanın akıllı olması, yani alışverişi arabadan yapacak olmanız, evdeki buzdolabı, kalorifer vb. akıllı cihazları yönetecek donanımda olması, evdeki tüm bu cihazların entegre, uzaktan kumanda edilebilir bir sistem gerektirir. Kimin evi böyle ki? Şimdilik orta vade fütüristik bir gelecek. Ama unutmayın, yetenek ve reklamı hep bir artıdır.

Başka bir eleştiri, pahalı araba. Halk arabası üretilmedi, SUV hep pahalıdır. En az 1 milyon TL’si olanlar satın alabilecek. Belki daha pahalıya. Bu da üst sınıf. Çoğunun da lüks araçları var, nam olsun diye filolarına TOGG katan olacaktır! Hele ekonomik kriz 2023’ü de kapsayacak şekilde süreceğine, yeni yılda 20 bin araba üretimi olacağına göre devlet de toptan alır biraz, şirketlere, kurumlara TOGG alımını dayatır. Hepsi satılsa (?) 20 milyar TL eder. Bunu gelir hanesine saymanız hata olur. Benzeri rakiplerini unutmayalım. 

Dış piyasalara açılması yıllar alacaktır.