Ünlü sözdür:

Bazı insanları her zaman, bütün insanları bazen aldatabilirsiniz; ama bütün insanları her zaman aldatamazsınız.

İnsanları aldatmanın sınırı güvenle başlar, güvenin ortadan kalkmasıyla biter.

***

Önce hemen belirtelim ki, bir kişiye inanmanın güvenmenin temel mekanizması, “Bilişsel Tutarlılık” denilen bir mekanizmadır:

Eğer bir kişiyi, çok seviyorsak, sayıyorsak, ona çok güveniyorsak, onun söylediği yalanları da görmeyiz, görsek de algılamayız, algılasak da bu davranışını haklı kılan gerekçeler uydururuz...

Ne zamana kadar?

Ona karşı duyduğumuz sevgi, saygı ve bu sevgi ve saygının yol açtığı güven duygusu yok olana kadar.

***

Sevgi ve saygının, güvenin çeşitli kaynakları vardır:

Birinci kaynak kişinin kendisidir.

Kendisine sevgisi saygısı olmayan, kendine güvenmeyen insan, kimseyi de sevmez, saymaz ve kimseye de güvenmez.

Bu nedenle en güvenilmez insanlar, kendilerine sevgisi saygısı olmayan, kendilerine güvenmeyen insanlardır.

Dönekler, dalkavuklar bunlar arasından çıkar.

İkinci kaynak karşımızdaki kişidir.

1) Karşımızdaki insanın bizimle ilişkisi çok önemlidir:

Anne, baba, kardeş, amir, memur, patron, işçi, komşu, akraba gibi ögeler bu sevgi ve saygıyı dolayısıyla, güveni etkiler.

2) Karşımızdaki kişinin geçmişi de çok önemlidir:

Daha önceki eylem ve söylemlerinin tutarlı ya da tutarsız olması ve dürüstlüğü ya da yalancılığı gibi öğeler, karşımızdakine duyulan sevgiyi, saygıyı ve güveni etkiler.

3) Bizimle ilişkisinden bağımsız olarak bulunduğu yerden, makam, mevki gibi pozisyonundan gelen ögeler de önemlidir:

Görevleri, yetkileri, sorumlulukları, hesap verebilirliği, o pozisyonda yaptıkları ve yapmadıkları, başkalarına karşı tutum ve davranışları gibi ögeler ona bakışımızı ve duygularımızı etkiler.

4) Karşımızdakinin imajı da çok önemlidir:

Toplumdaki ve çevresindeki imajı, başka insanların ona bakışları, sevilmesi, sayılması ve güven duyulması gibi öğeler önemlidir.

Üçüncü kaynak, karşımızdaki kişi ile bizim aramızdaki çıkar ilişkileridir.

1) Aramızda çıkar çatışması olan kişilere karşı duygularımız ve davranışımız genellikle olumsuz olur.

2) Öte yandan, karşımızdakinden çıkar beklentimiz varsa, o da bizim duygularımızı ve güvenimizi etkiler.

3) Karşımızdakinin bizden bir çıkar beklentisi varsa, bizden çıkar beklentisi olanlara karşı güven duymak daha zordur.

Dördüncü ve en son ama en kesin kaynak, karşımızdakinin bizi daha önce aldatıp aldatmamış olmasıdır.

Her aklı başında normal insanın, kendisini bir kez aldatana karşı güveni sarsılır.

Sürekli kendisini aldatan insana karşı ise hiçbir aklı başında insan artık, sevgi, saygı, güven duyamaz.

***

Peki, bir lider insanları ne zamana kadar aldatabilir, yani lidere duyulan güven ne zaman biter?

İşte asıl soru buradadır:

Seçmenlerin, taraftarların, takipçilerin, destekçilerin güvenlerinin bittiği, artık aldatılamayacakları nokta nedir?

O nokta, insanların güvenlerinin birden çok kez sarsıldığı, yani sürekli olarak kandırıldıkları, aldatıldıkları ve zarara uğratıldıkları noktadır.

Liderine güvenerek sürekli zarar gören, sürekli ziyan eden hiçbir insan ona artık inanmaz güvenemez...

Bu nedenle, siyasal açıdan halkını uzun dönemde sürekli aldatan, sonunda yoksulluğa mahkûm eden hiçbir siyasal lider, inandırıcılığını ve kendisine duyulan güveni sürdüremez.

Güven bir kez kaybolunca da “Bilişsel Tutarlılık” tam tersine işlemeye başlar ve artık liderin söylediği ve yaptığı hiçbir şeye inanılmaz olur.