Tiyatrodan çıkarken büyük olasılıkla çöpe attığımız tiyatro broşürlerinin ya da el ilanlarının nasıl büyük zenginlik içerdiğini hiç düşündünüz mü? Tiyatronun adı, oyunun başlığı, yapımı gerçekleştiren yönetmen, giysi ve ışık tasarımcıları, besteci, koreograf, dramaturg, oyuncular, yapım yılı ve başka gerekli bilgiler gün gelecek, unutulacak. Özellikle de bilgiyi “arşivleme” konusunda duyarlı olmayan, kullandığını arkasında çöp olarak bırakan, bizimki gibi, göçebelik alışkanlıklarından kurtulamamış toplumlarda, geçmiş ve yaşanmışlık -eğer parasal değeri yoksa- böyle savurganca yok ediliyor. Tiyatro kurumları bile kendi ürettikleri ya da arşivledikleri görsel-işitsel belgelere tam anlamıyla sahip çıkamıyor. 

Türkiye Tiyatro Vakfı, öncelikle ülkemizin tiyatro belleğini koruma adına beş yıl önce çalışmaya başladı. Daha önceki yazılarda da belirttiğimiz gibi, çeşitli görsel-işitsel tiyatro belgelerinin, bilimsel ölçütlere uygun biçimde dokümantasyonunun yapıldığı bir “arşiv” oluşturma işi bugün de sürmekte. Ulaşılabilen veriler toplanıyor. Belgeler tasnifleniyor ve amaca uygun olarak kurgulanmış veri tabanına kaydediliyor. Ağırlıklı olarak bağışlar üstünden yapılan arşiv çalışması şimdilik 33 koleksiyona dayandırılmış. Ayrıca, bir sivil tarih oluşturma amacıyla, yaşayan yetkililerin anlattıkları 33 oturumda değerlenmiş. Türk tiyatrosu üstüne yayımlanmış tez, kuramsal kitap, biyografi, araştırma gibi çalışmaların dökümü 2158 kitaplık taranarak yapılmış. Resmi tiyatro tarihimizde dile getirilen ya da getirilmeyen kimi olguları sorgulatan tarih konuşmaları, arşivden bir görselin anlatısı eşliğinde her salı paylaşılan “Arşiv Salı”sı, bugünün ustasının kendi ustasını anlattığı “Ustalar Ustalarını Anlatıyor” sunumları dijital ortamda (görsel ve/ya da işitsel olarak) sürüyor. 

Bu etkinliklere ek olarak, biri Viyana’da, öteki İstanbul’da iki uluslararası sempozyum yapıldı. Hrant Dink Vakfı ve Yapı Kredi Sanat Yayıncılık ile ortak olarak büyük bir arşiv sergisi (Hagop Ayvaz) ve bir panel gerçekleştirildi. Kimi Avrupa tiyatro müzeleri gezildi. 

Vakıf 2023’te 30. Tiyatro Eleştirmenleri Birliği kapsamında “özel ödül”e değer bulundu. 

BUNCA İŞİN ALTINDAN NASIL KALKILIYOR?

Dramaturg-yazar-araştırmacı Esen Çamurdan’ın kuruculuğunu ve başkanlığını yaptığı Vakıf, Beyoğlu’nda, Çamurdan’ın bağışladığı 90 metre karelik bir dairede işlev görüyor. Maaşlı ve yarızamanlı konumda bir genel koordinatör, her biri haftada üç gün çalışan yedi gönüllü ile yürütülüyor bütün bu işler. Altyapı donanımı Avrupa Birliği fonlarından alınan yardımla oluşturulmuş. Yemek giderlerini de içeren tüm öteki masrafları -vakıfta da düzenli olarak çalışanbaşkan Çamurdan üstlenmiş durumda. 

Vakfın kuruluş hedefi bir tiyatro müzesi oluşturmak. Dolayısıyla özellikle bir müze uzamının sağlanması gerekli. İlk aşamada ise vakfın daha geniş bir merkeze yerleşmesi zorunlu görünüyor. Çünkü şimdiki merkezin altyapısal sınırları zorlanmakta. Daha çok arşiv bağışı alınamıyor, arşivler kamuya açılamıyor, kitaplıklar yetmiyor, tarih konuşmaları toplumla paylaşılamıyor. Bütün bunlar için uzamsal olanaklar ve teknik altyapı donanımının yenilenmesi ve yeni tekniklerle beslenmesi gerekiyor. Uzama ve harcamalara ilişkin bağışların katkısıyla bu sorunlar giderilebilir. Söz gelimi, daha büyük bir merkeze geçilmesiyle, eski merkez kiraya verilebilir ve böylece kimi günlük masraflar karşılanabilir. 

YAKIN GELECEKTEKİ ETKİNLİKLER

Türkiye Tiyatro Vakfı, 13 Eylül’de İstanbul Metrohan’da, Avrupa Miras Günleri 2024 Beyoğlu çerçevesinde “Bir Sergiden Portreler” başlıklı bir söyleşi düzenliyor. 17 Ekim’de ise Pera Müzesi’nde altı önemli müzenin katıldığı “Uluslararası Tiyatro Müzeleri Buluşması” yer alıyor. Ocak 2025’ten başlanarak, geçmiş dönemde düzenli olarak gerçekleştirilmiş etkinlikler de sürdürülecek. 

Büyük özveriyle beş yıldır yapılan çalışmalar tiyatromuzun hem geçmişi hem de geleceği adına sevindirici. Ne ki Esen Çamurdan ve ekibinin çalışmalarını destekleyecek bağış sahiplerine ve sürekli sponsorlara gereksinme var. Tiyatro sanatına sahip çıkan bu çok önemli kurumlaşma hareketine devletin katkı sağlaması da beklenir. 

Vakfın şansı açık olsun.