Doktorlardan acil uyarı: 'Kullanımı çok yaygın, ölümcül riskler doğurabilir...'

Ağrı kesiciler, vücut ağrılarını dindirmek için başvurduğumuz en popüler ilaçlardır ve çoğu zaman reçetesiz satılırlar.

Ancak bilim insanları, yakın zamanda yaptıkları bir araştırmada, 'ağrı kesici ve ateş düşürücü özelliği olan 'parasetamol' etken maddesine sahip ilaçların, uzun süreli kullanımda önemli sağlık riskleri doğurabileceğini' tespit etti.

Araştırmadan elde edilen bulgulara göre, erişimin oldukça kolay olduğu bu ilaçların uzun süreli kullanımı, 'tehlikeli ve hatta ölümcül sonuçlar' doğurabilir.

UZUN SÜRELİ KULLANIMDAKİ ETKİLER

Parasetamol içeren tabletlerin uzun süreli kullanımına ilişkin riskler hakkında konuşan pratisyen hekim Semiya Aziz, İngiliz ITV kanalındaki demecinde şu ifadelere yer verdi:

"Şu anda parasetamolün, en düşük etkili dozda kısa süreli kullanımının, baş ağrısı ve ateşi düşürme konusunda başarılı olduğunu biliyoruz. Ancak uzun süreli kullanım yorgunluk, nefes darlığı, anemi, karaciğer hasarı, böbrek hasarı gibi sayısız belirtiye ve hatta kişinin parmakları ile dudaklarının mavi bir renk almasına neden olabilir..."

İngiliz sağlık otoritesi NHS'ye göre ise önerilen dozdan daha fazlasını almadığınız sürece, parasetamolü uzun yıllar boyunca düzenli olarak almak güvenli.

KALP KRİZİ VE FELÇ RİSKİ VAR

Öte yandan, söz konusu araştırmanın, düzenli ve uzun süreli olarak parasetamol kullanan kişiler için 'endişe verici bir başka sorunun' ortaya çıkma olasılığını ortaya koyduğunu belirten Aziz'e göre, bu tarz kullanımlar, 'kan basıncında artışa' neden olabilir.

Pratisyen hekim, sözlerine şöyle devam etti:

"Tüm çalışmaların önerdiği şey şudur: Evet, kısa süreli olarak parasetamol alabilirsiniz, ancak uzun süreli kullanıyorsanız, sağlık uzmanınızla konuşun ve bunu onlarla tartışın. Çünkü yüksek tansiyon, kardiyovasküler hastalık, kalp krizi ve felç riskinin artmasına neden olabilir..."

"YÜZDE 20 ORANINDA ARTIRIYOR..."

İngiliz Kalp Vakfı tarafından, Edinburgh Üniversitesi'ne yaptırılan ve sonuçları 2022 yılında yayınlanan bir araştırma, uzun süreli kullanıcıların, "mümkün olan en kısa süre için en düşük etkili dozu tercih etmeleri" gerektiği uyarısında bulundu.

Çalışma, rutin olarak parasetamol kullananların, "kan basınçlarında 'önemli' bir artış olduğunu ve bunun da kalp hastalığı veya felç riskini yaklaşık yüzde 20 oranında artırdığını" ortaya koydu.

Edinburgh Üniversitesi'nde Terapötikler ve Klinik Farmakoloji Başkanı olan Profesör David Webb, sonuçlar hakkında şunları söyledi:

"Parasetamole düşük dozda başlanmasını ve dozun aşamalı olarak artırılmasını; ağrıyı kontrol altına almak için gerekenden daha yüksek dozlara çıkılmamasını tavsiye ediyoruz..."

"Bazı hastalarımızda görülen kan basıncındaki 'önemli' artışlar göz önüne alındığında ise parasetamole yeni başlayan yüksek tansiyonlu kişilerde, kan basıncının daha yakından takip edilmesi fayda olabilir..."

"EMPATİYİ AZALTTIĞI" İSPATLANDI

Öte yandan, Dokuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) Tıp Fakültesi Fizyoloji Ana Bilim Dalı öğretim üyeleri tarafından yapılan, 2018 tarihli "Parasetomolün Empatiye Etkisi" konulu bir çalışmada Türk araştırmacılar, ağrı kesici ve ateş düşürücülerin içinde bulunan parasetamol etken maddesinin, "empatiyi azalttığını" tespit etti.

Aylık hakemli bilimsel dergi, Pharmacology Biochemistry and Behavior'da yayınlanan çalışma kapsamında bazı sıçanlara, "suyla dolu bir düzenekte yer alan ve boğulmak üzere olan bir deney hayvanını, kapıyı açarak kurtarmaları" öğretildi. Çalışmaya dahil olan bazı sıçanlara ise 'parasetamol' verildi.

Çalışmanın ilerleyen safhalarında, parasetamol almayan gruptaki hayvanların, boğulmak üzere olanları hemen kurtardığı, az ve orta doz ilaç alanlarda ise kurtarma süresinin uzadığı tespit edildi. Yüksek doz alan sıçanlar ise boğulmak üzere olan deney hayvanlarına kayıtsız kaldı ve onları kurtarmak için kapıyı açmadı.

DEÜ Fizyoloji Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nazan Uysal Harzadın, empati düzeyini ölçtüklerini, parasetamolün empati düzeyini etkilediğini, "Bu etken maddeyi almayan grubun 1 dakika içinde empati düzeneğinin kapısını açtığını" belirtti.

ABD'deki Ohio State Üniversitesi'nde yapılan bir anket sonucu, parasetamol alan bir deney grubunun, "vahşet fotoğrafları ve görüntülerinden daha az etkilendiğini" ortaya koymuştu.

PARASETAMOL NEDİR?

Parasetamol (asetaminofen olarak da bilinir), ateş düşürücü ve hafif ile orta dereceli ağrıları giderici olarak kullanılan yaygın bir ilaçtır. Baş ağrısı, diş ağrısı, adet sancıları, kas ağrıları ve soğuk algınlığı gibi durumlar için tercih edilir.

Parasetamol, dünya genelinde birçok farklı marka adı altında bulunabilir ve tek başına veya soğuk algınlığı, grip gibi durumlar için diğer ilaçlarla kombinasyon halinde bulunan ürünlerde yer alabilir. Bu ilaçların pek çoğuna maalesef 'reçetesiz' olarak erişilebilir. Reçetesiz satılan formaları genellikle tablet, kapsül, sıvı, çiğnenebilir tablet veya şurup şeklindedir.

Parasetamolün aşırı dozda alınması ciddi sağlık sorunlarına, özellikle de karaciğer hasarına yol açabilir, bu yüzden kullanımında önerilen dozajın aşılmaması önemlidir. Parasetamol içeren ilaçları kullanırken, doz talimatlarına dikkatle uyulmalı ve günlük maksimum doz aşılmamalıdır.

UYGUN DOZ NEDİR?

ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), yetişkinler için bir günde alınabilecek en yüksek parasetamol dozunu genellikle 4000 mg (miligram) olarak önermektedir. 

Bu, genellikle 24 saat içinde alınabilecek maksimum güvenli miktar olarak kabul edilir. Ancak, bazı sağlık profesyonelleri ve kurumlar, potansiyel karaciğer hasarı riskini azaltmak için günlük dozu 3000 mg'a kadar düşürülmesini önermektedir.

Özellikle karaciğer hastalığı olan kişiler veya düzenli olarak alkol tüketen kişiler için daha düşük bir maksimum doz önerilebilir.

Parasetamol içeren ilaçları kullanırken, tüm kaynaklardan alınan toplam parasetamol miktarına dikkat etmek önemlidir, çünkü birçok reçetesiz satılan soğuk algınlığı ve ağrı ilacı parasetamol içerebilir.

Herhangi bir ilaçta olduğu gibi, parasetamol kullanmadan önce veya dozajınızı değiştirmeyi düşünüyorsanız bir sağlık profesyoneline danışmanız önemlidir.

DOZ AŞIMINDA NELER OLABİLİR?

Parasetamol doz aşımı ciddi ve bazen ölümcül olabilen karaciğer hasarına yol açabilir. Zira parasetamolün güvenli doz aralıklarının aşılması, karaciğerin ilacı güvenli bir şekilde işleyip vücuttan atmasının önüne geçer. 

Bu durum ise karaciğer hücrelerinin zarar görmesine ve akut karaciğer yetmezliğine neden olabilir. 

Doz aşımının etkileri hemen ortaya çıkmayabilir; semptomlar genellikle birkaç gün içinde gelişir.

Parasetamol doz aşımında görülebilecek belirtiler ve etkiler şunlardır:

Erken dönem belirtileri (ilk 24 saat):

- Bulantı ve kusma, terleme, solgunluk, iştah kaybı, genel bir halsizlik hissi.

İlerleyen dönem belirtileri (24 Saat Sonrası):

- Karın ağrısı, özellikle üst karın bölgesinde (karaciğer bölgesi), karaciğer enzimlerinde artış, karışıklık, uyuşukluk ve huzursuzluk.

Ciddi doz aşımı durumunda yaşanabilecekler:

Akut karaciğer yetmezliği, sarılık (cilt ve gözlerin sararması), kan pıhtılaşma sorunları, böbrek yetmezliği, hipoglisemi (düşük kan şekeri), koma ve ölüm yaşanabilir.

DOZ AŞIMI TEDAVİSİ

Parasetamol doz aşımı şüphesi durumunda hemen tıbbi yardım almak hayati önem taşır. 

Doz aşımı tedavisi genellikle N-acetylcysteine (NAC) adı verilen bir antidot ile yapılır. 

NAC, karaciğer hasarını önlemeye yardımcı olur ve tedavinin etkinliği, aşırı dozun alınmasından sonraki ilk saatlerde uygulanmasına bağlı olarak artar. 

Bu nedenle, olası bir doz aşımında zamanın kritik olduğunu unutmamak önemlidir.