'Üç Fidan' 50 yıl önce idam edilmişti... 6 Mayıs 1972'de gazeteler idamları nasıl gördü?

1968 öğrenci hareketinin önderlerinden Deniz Gezmiş idam edildiğinde, daha 25 yaşındaydı. 8 kez tutuklandı ve ömrünün 937 gününü, demir parmaklıkların arkasında geçirdi. Yusuf Aslan 25, Hüseyin İnan ise idam edildiğinde daha 23 yaşındaydı. 

1586 sayılı kanunun Resmi Gazete’de yayımlanmasıyla, gecenin karanlığında bir cezaevi avlusuna kurulan darağacında, canlarını verdiler.
Kısacık ömürlerine yarım yüzyılda unutulmayacak onlarca, boykot, işgal, yürüyüş ve eylem bıraktılar.

• Conileri denize döktüler, Vietnam Kasabı Komer’in yurdumuzda rahat yüzü görmesine izin vermediler; “Ülkemizde, emperyalizmin askerleri elini kolunu sallayarak gezmesin” dediler.
• Üniversitelerde boykot, işgal ve sayısız yürüyüş yaptılar. Bilimsel, laik ve çağdaş bir eğitim olsun istediler. AIESEC toplantılarını da bastılar, üniversiteler için reform tasarıları da hazırladırlar.
• Zap Suyu’na köprü de yaptılar, topraksız köylülerin hak arama mücadelesine destek de oldular. İşçilerle omuz omuza da yürüdüler. Türk ve Kürt birliğinin bu ülkenin harcı olduğuna inandılar.
• Sınıfsız, sömürüsüz, ayrımcılığın olmadığı, çağdaş bir dünya kurulacağına inanıyorlardı. Bu uğurda mücadele ediyorlardı. Sosyalizme gönülden bağlıydılar. Marx’ı, Engels’i de okumuşlardı, Mustafa Kemal Atatürk’ü de.

Kısacası ne gerekiyorsa onu yaptılar. Bu uğurda önce tutuklandılar, sonra en yakın arkadaşlarını toprağa verdiler. Ama iktidar sahipleri doymadı! İktidardakilerin “öncelik ve ivedilikle” aldıkları bir karar sonucu, 6 Mayıs 1972 gece yarısı Deniz, Yusuf ve Hüseyin idam edildiler.

Çok şeyler yazıldı, çizildi “o” günden beri. Peki, 6 Mayıs 1972 sabahı gerçekleşen idamları gazeteler nasıl verdi, idamlarla ilgili neler yazıldı? İşte 6 Mayıs sabahı çıkan gazeteler…

OdaTV'den İbrahim Sarıdemir, 6 Mayıs sabahı çıkan gazeteleri derledi. Gazetelerin tamamına yakını “anarşist ve komünistler, dini telkini kabul etmediler” diyerek bir haber yapmıştı. Akıllarınca, dini kullanarak, devrimci gençleri, toplumun gözünden düşürmeye çalışıyorlardı. Anadolu Ajansı tarafından verilen haberi genel olarak tüm gazeteler kullansa da kendi siyasi bakışlarına göre farklı noktaları öne çıkarıyordu.

YENİ ASYA GAZETESİ: İDAM EDİLDİLER

İdamları manşetten veren gazete, “Üç komünist eşkıya dini telkinatı reddetti”, “Dini telkin ve din adamı istemiyoruz, gelmesin” şeklinde dini yönü ön plana çıkaran bir haber yapar. “Hepsinin de bitkin bir şekilde sehpaya çıktığı, yaşasın komünizm” diye bağırdığı ifade edilir. Deniz, Yusuf ve Hüseyin’in Türkiye Cumhuriyeti’ni yıkarak komünist bir rejim kuracağı, kanlı eylemlere giriştiği, mahkemede en küçük bir nedamet göstermediği ve suçlarını kabul ettiği belirtilir.

İnfaz savcısı Sami Uğur, Yeni Asya gazetesine verdiği demeçte “üç suçlunun da sehpaya götürülürken kesik kesik ‘Yaşasın Marksizm, Yaşasın Komünizm’ diye konuşarak debelendiklerini, ancak boyunlarına ip geçirilip altlarından iskemle çekilince seslerinin kesildiğini”,  suçlulardan Deniz Gezmiş’in bir ara ‘Yaşasın Kürt Halkları’ dediğini söylemiştir. 

YENİ İSTANBUL: DİNİ TELKİN İSTEMEDİLER

Tam sayfa olarak verilen haberde manşetten “Dini Telkin istemediler” yazılırken, sürmanşetten de “İdam edilen Gezmiş, Aslan, İnan gömüldü” başlığı ile mezarlık görseli verilir.

Hüseyin ve Yusuf’un ailesine mektup bıraktığı, Deniz Gezmiş’in “ailesine mektup yazmak istediği ancak elleri titrediği için yazamadığı bu nedenle de daktilo ile yazılan metni imzaladığı” ifade edilir.

Üç fidanın sehpada sloganlar attığı, normal görünmeye çalıştığı ve dini telkin istemediği yazılır. Hüseyin İnan’ın kendi sandalyesini kendisinin tekmelemeye çalıştığı fakat başaramadığı açıklanır.

Son yemeklerini de yemeyen Deniz, Yusuf ve Hüseyin’in idamı beklerken de bol miktarda sigara ve üçer dörder bardak çay içtiği yazılır.  Önce infaz edilen Deniz’in durgun olduğu ve “Kahrolsun emperyalizm, bu işten metanet duymuyorum” dediği ve Marksizmi öven cümleler kullandığı yazılır… Yeni İstanbul gazetesi aynı gün ikinci bir baskı daha yapar ve bu baskıda sürmanşetten “Gezmiş, İnan, Aslan İdam Edildi” olarak haber yapar. İki gün önce idamları durdurmak için Jandarma Genel Komutanı Kemalettin Eken’e yapılan suikastta yaşamını yitiren jandarma eri Mustafa Baş’ın cenaze haberi ile yan yana verirler.

MİLLİYET: GEZMİŞ, ASLAN VE İNAN İDAM EDİLDİ

“Ankara Merkez Cezaevi’ndeki infazdan sonra idam mahkûmlarının Yenimahalle’ye gömüldüğü” bilgisi öne çıkarılarak yapılan haberde; Anayasal düzeni zorla değiştirmek ve komünist bir rejim kurmak için gizli Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu adına anarşik eyleme girişen Deniz, Yusuf ve Hüseyin’in idam edildiği yazılır. Asılmadan önce imamla görüşmedikleri, dini telkini reddettikleri ve dini tören yapılmadan gömüldükleri bilgisi verilir haberde.

Cemil Gezmiş’in, oğlu Deniz’in cenazesini memleketine götürmek istediği ancak Beşir Aslan ile Hıdır İnan’ın isteği üzerine bundan vazgeçtiği bilgisi verilir.
Diğer gazetelere kıyasla Milliyet gazetesi “din” konusunu öne çıkarmamıştır. Bunun yerine Üç Fidanın “1969’dan 1971’e kadar işledikleri “suçlar” sıralanmıştır. Nasıl yakalandıkları da ayrıntılı olarak verilmiştir.

HÜR SÖZ: ÜÇ ANARŞİST KOMÜNİST İDAM EDİLDİ

Hür Söz, Fethullah Gülen’in İzmir Merkez Vaizi unvanıyla yazarlık yaptığı gazetedir. İdam fermanlarının yazıldığı günlerde Fethullah Gülen bu gazeteye “Gözyaşı, Yaşlılık, Günah, Mahkum, Asude Bir Şafak” başlığıyla yazılar yazmaktadır.

Gazete “ölümün eşiğinde dini telkini reddeden üç anarşist komünist idam edildi” başlığıyla manşetten verir haberi.

“Komünistler sehpaya giderken korkudan titriyorlardı” şeklinde sürdürülen haberde CHP’nin başvurusu üzerine Anayasa Mahkemesi tarafından bozulan karar yerine, yeniden alınan yeni kararla idamların gerçekleştiği yazılır. “Hücrelerine gelen imamı kabul etmeyen üç azılı komünist korkudan titriyordu ve korkudan yürüyemedi” şeklinde verilen haberin devamında infazların cezaevi bahçesinde gerçekleştiği ifade edilir.

TÜRKİYE GAZETESİ: ASILDILAR

Milliyetçi ve bağımsız gazete sloganıyla çıkan Türkiye gazetesi “Asıldılar” diye sürmanşetten verir idamları. Gazeteye göre “üç şehir eşkıyası” Anayasayı tağyir, tebdil ve ilgaya cebren teşebbüs ettiği için ölüm cezasına çarptırılmıştır. Hükümlülerin gece 12.20’de Mamak Askeri Cezaevinden alınıp Merkez Cezaevine getirildiği ve burada bir din görevlisi tarafından kendilerine telkinde bulunduğu yazılmıştır.  Diğer tüm gazeteler de bu konuda aksi yönde bilgi olmasına rağmen gazete büyük olasılıkla yanlışlıkla bu bilgiyi vermiştir.

Son olarak da hükümlülerin önce avukatlarıyla görüşmek istedikleri ardından da vazgeçtikleri belirtilir. 7 Mayıs tarihli Türkiye gazetesi ise ”3 hükümlü nadim değildi” başlığıyla verir haberi. Türkiye gazetesi diğerlerinden farklı olarak anarşist kelimesini de komünist kelimesini de hiç kullanmadan duyurur haberi.

EKSPRES GAZETESİ: HER İŞ TAMAM OLUNCA GEZMİŞ, Y.ASLAN VE İNAN ASILDI!

Ekspres gazetesi tam sayfa olarak manşetten verir idamları. “Dini telkin için gelen hocayı kabul etmeyen 3 hükümlü, sehpaya çıkarken bitkindiler” diye başlar haber. İlk asılanın disiplinsizlikleri yüzünden üniversiteden atılan Deniz Gezmiş olduğu yazılır.

Hüseyin İnan’ın El Fetih kamplarında gerilla eğitimi aldığı ve çok iyi silah kullandığı belirtilir. Yusuf Aslan’ın ise Komer’in otomobilinin yakılması olayıyla ön planı çıktığı ifade edilir. Suçlarının ise Anayasayı tağyir, tebdil veilga; TBMM’yi silahla cebren iskat ve komünist bir rejim kurmak olduğu yazılır.

7 Mayıs tarihli gazete de ise “3 idamlık pişman değiliz dedi” başlığıyla haberi verir gazete. Ailelerin ısrarı üzerine cenazelerin gasilhanede hoca tarafından yıkandıktan sonra babalarına teslim edildiği ve babalarının cenazelerin hemen gömülmesini istediği yazılır.  

Gazeteye göre Cemil Gezmiş “Neden bu yollara düştün oğul” diyerek hıçkırmış, bu hıçkırığı diğer babaların ağızlarından çıkan hafif sedalar takip etmiştir. L-17 ada 21 parsele Deniz Gezmiş’in, 25 parsele Yusuf Aslan’ın ve 29 nolu parsele de Hüseyin İnan’ın gömüldüğü bilgisi verilir. Babaların bir süre mezar başında bekledikten sonra mezarlara kova ile su döküp ayrıldığı belirtilir.

GÜN GAZETESİ: ASILDILAR

“İdam kararları kesinleşen Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan asıldılar” sürmanşetiyle haberi veren gazete, manşet olarak ise idamlar durdurulsun diye Bulgaristan’a kaçırılan uçağı ve Jandarma Genel komutanı Orgeneral Kemalettin Eken’e yapılan eylemi verir.

Ankara Sıkıyönetim 1 Nolu Mahkemesince verilen idam cezasının infazında, Sıkıyönetim mahkemesi başkanı Tuğgeneral Ali Elverdi, Ankara Cumhuriyet Savcısı Fazıl Alp, infaz savcısı Sami Uğur, Ankara Merkez Komutanı Tümgeneral Tevfik Türin, hükümet tabibi, cezaevi müdürü ve diğer görevlilerinde hazır olduğu yazılır.
İnfaz savcısının suçluların yüzüne idam kararının okumasının ardından hüküm özetinin hükümlülerin boynuna asıldığı belirtilir.

7 Mayıs 1972 tarihli Gün gazetesi ise “Nadim Olmadıklarını Söyleyen Üç Anarşist İdamdan Önce İmamı Kovdular” sürmanşetiyle haberi verir. Haber metninde son sözleri sorulduğunda üç anarşistin pişman olmadığı ve “Yaşasın Marksizm, Leninizm  / kahrolsun Emperyalizm ve Faşizm” diye bağırdığı bilgisi yer alır. İnfaz sonrasında cesetlerin belediyeye teslim edildiği ve Ankara Belediyesi tarafından aralarında üçer boşluk bırakılarak Yeni mahalle mezarlığına defnedildiği azılır. 

HERGÜN GAZETESİ: İDAM EDİLDİLER

“Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Hüseyin İnan İdam Edildiler” sürmanşetiyle verilen haber “Dini Telkini Red Ettiler” alt başlığıyla devam eder. Avukat Halit Çelenk ve Mükerrem Erdoğan’ın da infazda hazır olduğu bilgisi verilir.

“Yüzünde bitkin bir ifade taşıyan Deniz Gezmiş’in ancak görevlilerin yardımı ile sehpaya çıkarıldığı ve cellat tarafından iskemlesinin devrilerek hükmün yerine getirildiği” belirtilir. Deniz Gezmiş’in infaz sonrası yapılan doktor muayenesinde ölümünün kesinlik kazanması ile sehpadan indirildiği belirtilir.

İkinci sırada getirilen  “bitkin ve solgun olan Yusuf Aslan’ın zorlukla sehbaya çıkarıldığı ve iki cellat tarafından boynuna ipin geçirildiği” açıklanır.  Son olarak gelen Hüseyin İnan’ın ise “Deniz ve Yusuf’a göre daha ürkek olduğu gözlenir”.

“Hüseyin İnan’ın iskemleyi devirmek istediği ancak bacakalarının titremesi nedeniyle buna muvaffak olamadığı” belirtilir.  İnfazların ardından doktor raporlarının imzalandığı ve gasilhaneye nakledildiği ve müracaat olursa ailelerine verileceği yazılır.

Sabah, Zafer ve Haber Gazetesi de aynı metni kullanır. 

GÜNAYDIN GAZETESİ: SON SÖZLERİ PİŞMAN DEĞİLİZ

Haber, “Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Hüseyin İnan’ın Son Sözleri: Pişman Değiliz” şeklinde manşetten verilir ve “üç anarşist asılmadan önce dini telkinde bulunacak olan din adamını istemediler” alt başlığıyla devam eder. Günaydın gazetesine göre pişman olmamaları önemlidir.

Diğer gazetlerden farklı olarak Günaydın gazetesi “komünist” kelimesini kullanmaz “anarşist” kelimesini öne çıkarır. Üç anarşistin cenazesinin dini tören yapılmadan, aralarında üçer boşluk bırakılarak gömüldüğü yazılır.

TERCÜMAN GAZETESİ: İDAMDAN ÖNCE DİNİ TELKİN İSTEMEDİLER

Tercüman Gazetesi de Deniz, Yusuf ve Hüseyin hakkında öne çıkarılan ise “Anarşist” oldukları iddiasıdır. “3 anarşistin saat 01:25 ile 03:25 arasında cezaevi avlusunda idam edildiği ve son sözlerinin de “Yaşasın Marksizm, Leninizm; Kahrolsun Faşizm” olduğu yazılır. Deniz ile Yusuf’un babasının kabristanda hazır olduğu, 3 anarşistten geriye kalan eşyaların bir torba içinde ailelere teslim edildiği yazılır.

CUMHURİYET GAZETESİ: İDAM EDİLDİLER

Gazete haberi manşetten verir. Deniz’in Hukuk Fakültesi’nden atıldığı, öğrenci boykot ve işgallerinde ön safta yer aldığı, birçok kez tutuklandığı, THKO’nun lideri olduğu, banka soyduğu, Amerikalıları kaçırdığı ve El Fetih’te eğitim gördüğü belirtilir.  Yusuf ile ilgili ise El Fetih örgütünde eğitim görmesi dışında bir bilgi paylaşılmaz. Hüseyin’in ise ilk ideolojik banka soygununu Ankara’da planladığı, anarşist kişi olduğu, THKO militanı olduğu ve Kayseri’de dayısının evinde Mehmet Nakipoğlu ile birlikte yakalandığı bilgisi verilir.

Anayasayı, TBMM’yi kaldırmanın yanı sıra “komünist bir rejim kurmak” suçlamasıyla gerçekleşen infazların saat 02.00 ile 03.40 arasında Cebeci Kapalı Cezaevi’nin avlusunda yapıldığı yazılır.

İşledikleri suçların özet halinde yüzlerine okunmasının ardından, hükmün özetinin hükümlülerin boynuna asılarak teker teker idamların yapıldığı belirtilir.

AKŞAM GAZETESİ: İDAMLAR YÜRÜRLÜKTE

68’in en hareketli döneminde haberleri tarafsız vermeye çalışan, TİP milletvekili Çetin Altan’ın da köşe yazarlığını yaptığı Akşam gazetesi 71 sonrası haber tarzını değiştirir.

6 Mayıs 1972 günlü sayısında manşetten “İdamlar Yürürlükte” haberi yapan gazete, 1586 sayılı idam kanunu kelimesi kelimesine yayınlar.  THKO’nun kurucularından olan Deniz, Yusuf ve Hüseyin’in polis kulubesini kurşunladığı, banka soyduğu, Sevim Onursal’ın evinde görevli memurları bağladığı, beş Amerikalıyı kaçırdığı bilgisi verilir. Anayasa mahkemesince “usulü hata” gerekçesiyle iptal edilen kanunun yerine hemen yeni bir kanun daha hazırlanıp yürürlüğe sokulduğu bilgisi verilir.

7 Mayıs 1972 tarihli sayısında ise küçük bir haber olarak “İdam olanları aileleri defnetti”  başlığıyla, son anlarında dini telkini reddettikleri bilgisi verilir. 
Bu haberin hemen yanında ise 30 kadar anarşist tarafından İsveç’teki Stockholm büyükelçilik binasının işgal edilmeye çalışıldığı bilgisi verilir. İç sayfada haberin devamında “yüzünde bitkin bir ifade” taşıyan Deniz’in önce idam edildiği, ardından da yine “bitkin ve solgun” haldeki Yusuf’un zorlukla sehpaya çıkarıldığı ve iki cellatın ipi boynuna geçirdikten sonra infazı yaptığı yazılır. Son olarak avluya gelen Hüseyin İnan’ın ürkek olduğu ve ip boynuna geçirildikten sonra iskemleyi kendisinin devirmek istemesine rağmen bacaklarının titremesi sonucu başarılı olamadığı yazılır.

BUGÜN GAZETESİ: CESETLER AİLELERİNE TESLİM EDİLDİ

İdamlar ile ilgili resmi açıklamayı da yayınlayan gazete, Yenimahalle mezarlığından üçer boşluk bırakılarak yapılan defin işlemi ile ilgili de görseller kullanır. “Türkiye devleti yıkılmayacak, büyük milletimiz komünizm cehennemine aslan sürüklenmeyecek, cumhuriyetimiz ebedi olacaktır.” cümlesi öne çıkarılarak bir yorum yazısı da yayınlanır.

Deniz’in kanun dışı eylemlere katıldığı, Sivas’a askerlik şubesine nakli sırasında kaçtığı, TİP’te görev aldığı, Filistin El Fetih kamplarında eğitim gördüğü, THKO’nun kurucusu ve lideri olduğu, her fırsatta Marksist ve Leninist olduğunu söylediği belirtilir.

Yusuf’un Deniz’in yanından hiç ayrılmadığı, Dev Genç yöneticisi olduğu, El Fetih’te eğitim gördüğü Marksist Leninist olduğu çok sayıda bilgi verilir. 
Hüseyin İnan’ın da Marksist Leninist felsefeye dayalı kademeli komünizme giden bir düzen kurmak istediği yazılır. El Fetih kampı dönüşü Diyarbakır’da yakalandığı belirtilir. Diğer gazetelere kıyasla Deniz, Yusuf ve Hüseyin hakkında en ayrıntılı bilgiyi Bugün gazetesi verir. 

SON SAAT GAZETESİ: ASILDILAR 

Günlük tarafsız siyasi gazete sloganıyla çıkan Son Saat gazetesi sürmanşetten “Asıldılar” diyerek verir haberi. Gezmiş, Aslan ve İnan’ın ölüm cezaları sabaha karşı yerine getirildi” diyerek sürdürülür haber. Komünist kelimesi ve dini telkini reddettiklerine dair hiçbir bilgi yer almaz 6 Mayıs tarihli gazetede. Bir gün sonra ne hikmetse bu kez haber şu başlıkla verilir;  “Asılan 3 anarşist infazdan önce dini telkini reddetti”. 

HÜRRİYET: İDAM EDİLDİLER

Yıldırım baskı yapan Hürriyet gazetesi tam sayfa olarak İdam Edildiler manşetiyle haberi paylaşır. Deniz, Yusuf ve Hüseyin’in nüfus bilgilerinin yanında fotoğraflarına da yer veren gazete, idamın gerçekleştiği cezaevinin de kuşbakışı fotoğrafını paylaşır. Cezaevinin bölümler şeklinde 6 küçük bahçe ile bir de uzun büyük bahçeden oluştuğu bilgisini verdikten sonra idamların da olağanüstü güvenlik önlemleri altında küçük bahçelerden birinde yapıldığı belirtilir.  

Hüseyin’in ODTÜ’de “militan” olarak anılan, isminin polisçe fazla bilinmeyen silik kişi, Filistin’de El Fetih kamplarında eğitim gördüğü, şehir eşkıyalığı planlarını hazırladığı, Marksist teoriyi çok iyi bildiği için Sinan Cemgil ile birlikte “Hoca” olarak anıldığı yazılmıştır.

DÜNYA: GEZMİŞ, ARSLAN, İNAN DÜN SABAH İDAM EDİLDİLER

Falih Rıfkı Atay’ın kurucusu olduğu ve “Hep Bu Vatan Hep Bu Halk İçin” sloganıyla yayın yapan Dünya Gazetesi diğer gazeteler gibi verir infazları: “Hükmün infazından önce dini telkini reddettiler.” Son sözleri “Yaşasın Marksizm, Leninizm; Kahrolsun Emperyalizm ve Faşizm” olan “Gezmiş, Arslan, İnan dün sabah idam edildiler” başlığıyla duyururlar acı haberi. 01.25’te başlayan infazlar 03.25’te sona ermiş ve üç cansız beden için hazırlanan tutanaklar Halit Çelenk ve Mükerrem Erdoğan’ın da aralarında olduğu 12 kişi tarafından imzalanarak son hale getirilmiştir. Haber Anadolu Ajansından verilen metinle devam etmiştir.

ERMENİ GAZETESİ JAMANAK

Gazete Deniz Gezmiş’in küçük bir fotoğrafı ile genel bir haber niteliğinde idamları verir.