“Mudanya Ateşkes Antlaşması”

Büyük Taarruz ile İzmir’in Yunan işgalinden kurtarılmasından sonra, Türk ordusu Trakya ve İstanbul’a yöneldi. Türk birlikleri, İngiliz birlikleri ile çatışma noktasına geldiler. 

O sırada, Gazi, İzmir’de Uşakizade Köşkü’ndedir. Köşk, başkomutanlık karargâhı olmuş ve yabancı devlet adamlarının biri gider, biri gelirdi. 18 Eylül günü Fransız Yüksek Komiseri General Pelle’i, Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın konuğudur. 

Yapılan görüşmeleri Paris’in “Le Temps” gazetesi başyazarı şöyle yorumlar: “General Pele ve Amiral Dumesnil’in İzmir’de Mustafa Kemal Paşa’yla buluşmaları, durumun aydınlığa kavuşmasına çok yardım etti. Çeşitli kaynaklardan alınan çelişkili haberlerin aksine, Mustafa Kemal Paşa görüşünü değiştirmemiş ve Misak-i Milli’de belirtilen isteklere bağlı olduğu kanısına varıldı. Öte yandan Mustafa Kemal Paşa’nın siyasal bir gerçekçi olduğu ve Doğu Sorunu’na barışçı çözüm bulmaya çalıştığı anlaşıldı.” 

23 Eylül 1922 günü, Fransız Başvekil Poincore’nin mesajını getiren Fransız Devlet adamı Franclin Boullion köşke gelecektir. Boullion’un getirdiği mesajda, Mudanya’da bir ateşkes toplantısı yapılması önerilmektedir. Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa, 29 Eylül 1922 günü Müttefik Devletleri’ne Mudanya Mütareke görüşmelerini kabul ettiğini bildirir. İnönü Savaşları ve Batı Cephesi’nin muzaffer komutanı İsmet Paşa’nın, 3 Ekim 1922 tarihinde başlayacak görüşmelerde TBMM hükümetini temsili kararlaştırılır. Fevzi Paşa ve Refet Paşa da görüşme boyunca heyette yer alırlar.

Ateşkes

İngiltere’yi General Harington, Fransa’yı General Charpy ve İtalya’yı da General Mombelli’nin temsil ettiği Mudanya görüşmelerinde, ateşkesle doğrudan ilgili durumda bulunan Yunan delegeler görüşmelere doğrudan doğruya katılmayıp Mudanya açıklarında bir İngiliz gemisinde beklemişlerdir. 

Mudanya ateşkes Antlaşması görüşmelerinin ilk gününü İsmet Paşa şöyle anlatır:

“Heyeti kabul ettim. Generallere masada yer gösterdim. Harrington’u sağıma aldım. Fransa temsilcisini karşıma, İtalyan generali de soluma oturttum. Fakat ben generallere yer gösterirken onlar biraz şaşırmış gibi oldular. Meğer başkanlığı, müzakereyi idare etmeyi onlar kendileri için düşünmekteymişler.”

İsmet Paşa, ev sahibi durumunda müttefik devletler generallerine masada yer gösterince, toplantıya kimin başkanlık yapacağı kendiliğinden çözüme kavuşmuştur. Zaman zaman gergin anların yaşandığı, hatta görüşmelerin kesilmesi tehlikesinin doğduğu, İsmet Paşa’nın masaya yumruk attığı ve Türk ordusunun yeniden harekât hazırlıklarını giriştiği mütareke görüşmeleri 11 Ekim 1922 tarihinde uzlaşmayla sonuçlanır. 

Mudanya’da, TBMM siyasi bir zafer kazanarak, Kurtuluş savaşı fiilen sona ermiştir. İstanbul, boğazlar, Doğu Trakya savaşsız kurtarılmıştır. İstanbul’un TBMM hükümetine bırakılmasıyla, Osmanlı devleti de başkentsiz kalmıştır.  Böylece Türk yurdunun paylaşılması tasarıları sona ermiştir. 30 ekim 1918 tarihinde “Mondros Ateşkes Antlaşması” nın başladığı yenilgi süreci, Mudanya’da geçerliliğini yitirmiştir. 

Türk tarafına Lozan’da bir barış antlaşmasının yapılması için öneride bulunulmuştur.

Atatürk’ün değişi ile “Milletin makûs talihini yenen” kader arkadaşı İsmet Paşa’nın Mudanya’daki bu başarısı, onun sadece bir asker olmayıp, iyi bir diplomat olduğunun kanıtıdır.

Osmanlı, 1897 savaşında Yunanistan’a karşı galip gelmesine karşın, hep Yunanistan sınırını büyütmüştür. İlk defa, emperyalist ülkelerin öncülüğünde Anadolu’ya çıkan Yunanistan, Anadolu’da 1212 gün kalmış ve Anadolu’nun her yanı kan gölü olmuştur. Bu kez, Mudanya’da müttefik işgalcilerin karşısında teslimiyetçi Osmanlı yerine küllerinden doğan TBMM ordularının komutanları vardır. 

Sonuç; “Mudanya Ateşkes Antlaşması”, emperyalist ülkeler karşısında verilen Kurtuluş Savaşı’ndan sonra bize eşit koşulları sağlamıştır. Tam bağımsızlığını “kayıtsız koşulsuz egemenlik” ilkesiyle elde etmenin büyük başarısıdır. İnönü, Mudanya’daki kazanımı, Lozan’da “Yedi Düvele” karşı sürdürerek, tarihteki onurlu yerini almıştır.11 Ekim 2022

Ahmet Gürel

Atatürk Araştırmacısı