Erdoğan 'değil' demişti: Depreme hazırlıklı olmak mümkün müydü?

AKP'li Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kahramanmaraş depremlerinden en çok etkilenen illerden Hatay'da yaptığı açıklamada "Böylesine büyük bir felakete hazırlıklı olabilmek mümkün değildir" dedi. 

PEKI, BÖYLE BIR DEPREME HAZIRLIKLI OLABILMEK GERÇEKTEN MÜMKÜN DEĞIL MI?

Teyit.org bu sorunun cevabını araştırdı. Uzmanların açıklamaları ve dünyadaki diğer örnekler böyle bir depreme hazırlıklı olabilmenin mümkün olduğunu gösteriyor.  

Türkiye’nin yüzde 93’ünün deprem bölgesi olduğu düşünüldüğünde böyle büyük bir depremin yaşanması şaşırtıcı veya sürpriz değil. 

2021’de TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası’nın yayınladığı raporda, Kahramanmaraş’ın şehir merkezinin 10-11 km kadar güneyinden geçen Doğu Anadolu Fayının 7,4 büyüklüğüne varacak bir deprem üretme kapasitesi olduğu ve bölgenin Türkiye’de deprem beklentisi taşıyan önemli sismik boşluklardan biri olduğu belirtilmiş. 

Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi (KSÜ) Deprem Araştırma ve Risk Merkezi Müdürü Dr. Öğretim Üyesi Alican Kop da benzer şekilde 2022’de şehrin “deprem açısından en riskli illerin başında” geldiğini vurgulamış. Deprem riskinin bu denli yüksek olmasına ise iki gerekçe göstermiş: Doğu Anadolu Fayı’nın şehir merkezine yakın segmentleri ve Kahramanmaraş Fay Kuşağı. Buna ek olarak Kahramanmaraş’ta yeni imara açılan birçok alanın bu fay kuşağı kollarının üstünde olduğunu ve birçok mahallenin doğrudan fayın üstüne kurulduğunu da belirtmiş.

Ayrıca Kop, 2020 yılında KSÜ'de depremselliğe dair bilgilendirme toplantısında çok daha önemli bir konuda uyarıda bulunarak art arda iki deprem olma ihtimaline de dikkat çekiyor; “Aynı zamanda burada yaşanabilecek büyük bir deprem, buradaki riski de artıracaktır veya tetiklenmesine sebep olacaktır. Dolayısıyla art arda iki deprem yaşama riskimiz de var. Yani Kahramanmaraş’ta gerçekten deprem açısından çok büyük risk var” ifadelerini kullanmış.

Bu çalışmalarda da gördüğümüz üzere Türkiye halihazırda yüksek deprem tehlikesinde olan bir bölgede ve yaşanan depremler ise sürpriz değil. Yetkililer, bu bilgi ve ipuçlarına dayanarak birçok hazırlık yapabilirdi.

İRAP UYGULANMADI

İl Afet Risk Azaltma Planı (İRAP), kentlerdeki afet risklerini ve afetlerin olası etkilerini ortaya koyan ve bu etkileri en aza indirebilmek için afetler yaşanmadan önce yapılacak çalışmaların eylemlerini gösteren, sorumluları tanımlayan bir plan. Sadece deprem özelinde olmasa da her türlü afet için riskleri azaltma çalışmaları yapılmasını öngörüyor.

Farklı paydaşların parçası olduğu ve yüzün üzerinde toplantı, çalıştay düzenlenmesine rağmen geç kalınmış ve uygulama aşamasına geçilemediği görülüyor.

Depremde 11 Şubat 2023 tarihli resmi verilere göre10 ilde 171 bin 882 bina incelendi. 24 bin 921 binada 120 bin 940 bağımsız bölümün yıkık, çok daha fazla hasarlı yapı ihbarı geliyor. Boğaziçi Üniversitesi Deprem Mühendisliği Ana Bilim Dalı'nın ön raporuna göre ise sadece Kahramanmaraş'ta binaların yaklaşık yüzde 40'ı yani yaklaşık 18 bin bina yıkıldı. Bölgedeki binalarınsa en az yarısı 2001’den sonra, yani yeni deprem yönetmeliğine göre yapılmıştı. Ekonomim gazetesine konuşan Tokyo Üniversitesi Deprem Araştırma Enstitüsü profesörü Masataka Kinoşita, Japonya’yla Türkiye arasındaki temel farkın binaların sağlamlığı olduğunu vurguladı. Doç. Dr. Hiroe Miyake de Türkiye’de meydana gelen depremlerde yapıların çok sağlam olmadığını söyledi.

DEPREME HAZIRLIKLI OLMANIN MÜMKÜN 

Gazi Üniversitesi Deprem Araştırma Merkezi Kurucu Başkanı Prof. Dr. Süleyman Pampal depremin yıkıcı etkisinin çok büyük olduğunu söylerken son depremlerin yıkıcılığını; iki depremin de yüzeye çok yakın, ivmelerinin çok büyük, sürelerinin uzun, alivyal zeminler üzerine kurulu şehirlere ve yapıların kalitesizliğine bağlıyor. Ancak uzman, böyle bir depreme de hazırlıklı olmanın tabii ki mümkün olacağını söylüyor:

“Tüm bu faktörler göz önüne alınarak, yer seçiminden başlamak kaydıyla yapılaşma ile tabii ki önlenebilir. Meksika mesela, 1984’de büyük deprem gördü, 20 bin üzerinde can kaybı oldu, şehir yıkıldı, o tarihten sonra Meksika’da bile yönetmelikler haritalar yenilendi ve çok iyi uygulandı. Bizde ise depremden sonra yönetmelikleri yapıyoruz ama arazide uygulamıyoruz, şantiyede uygulamıyoruz. Usulüne uygun bir şekilde yer seçiminden başlayarak uygun yapı sistemine karar vererek çok iyi denetlenerek yapılırsa tabii ki önlemek mümkün.”

Türkiye’de deprem öncesi alınabilecek ve hayat kurtarıcı etkisi ortaya konmuş pek çok önlemin alınmadığı raporlar ve uzman görüşleriyle destekleniyor.

Kritik önemdeki Fay Yasası hala oluşturulmadı ve yeterli mikrobölgeleme ile zemin çalışması yok. 20’ye yakın il, 81 ilçe ve 500’e yakın köy doğrudan fay hattının üzerinde bulunuyor.

Deprem tehlikelerinin önemli bölümünün, inşaatlarda standartlara ve yönetmeliklere uyulmamasından kaynaklandığı belirtiliyor. Bunun için hazırlıklar yapılabilirdi.

Jeoloji Mühendisleri Odası’nın 2021’de yayınladığı Kahramanmaraş raporunda ve 2022’de risk uzmanı Dr. Alican Kop'un uyarılarında Kahramanmaraş’ta yeni imara açılan birçok alanın bu fay kuşağı kollarının üstünde olduğu vurgulanıyor.

Türkiye’de 1948’den bu yana çeşitli isimlendirmelerle en az 20 imar affı kararı alınmış. Yönetmeliğe uygun olmayan binalar böylece meşruluk kazanmış. İmar affından tahsilat yaklaşık 25 milyar TL. Şehir Plancıları Odasına göre her imar affıyla birlikte, tüm yönetmelikler anlamsızlaşıyor.

AFAD’ın 23 Kasım 2022 Düzce/Gölyaka depremi sonrası analizinde kurumlararası koordinasyon sorunları, hasar tespitte yetersizlik dahil pek çok eksiklik tespit edildi.

Türkiye’de erken uyarı sistemi konusunda yıllardır çeşitli kurum ve kuruluşlarca yürütülen çalışmalar var ancak konuyla ilgili mevzuat ve henüz işleme geçmiş bir sistem yok.