Gözler Grönland’da... - ALİ HAYDAR NERGİS

Çünkü Donald Trump’ın Grönland’a sahip olma hayali öteden beri biliniyordu. Atlas Okyanusu’nun kuzeyinde, İzlanda’nın batısında yer alan 2.1 milyon kilometrekare genişliğindeki ada, Danimarka Krallığı’na bağlı yarı özerk bir yapıda ve yaklaşık 60 bin nüfusa sahip. Adaya, 1941’de Grönland-ABD işbirliği ile önce Kangerlessuaq ve Narsarsuaq askeri üsleri, sonra da 1951’de Thule Üssü kuruldu. Kuzey Kutup çizgisinin 1200 kilometre kuzeyinde yer alan bu üsler, başlangıçta ABD’nin B-52 bombardıman uçakları için inşa edilmişti. İlerleyen yıllarda bu üsler, ABD erken uyarı füze savunma sisteminin konuşlandığı merkezler haline geldi. Thule Üssü, 2020’de bütünüyle ABD Hava Kuvvetleri’ne devredildi. Danimarka, Grönland’daki bu gelişmeler karşısında sessiz bir tutum izledi. Ada halkının, ABD güçleri tarafından bazı stratejik bölgelerden zorla çıkarılmasına da göz yumdu.

ABD başkanlarından Harry Truman, 1946’da, 100 milyon dolar karşılığında Grönland’ın buzlarla kaplı bir bölümü satın almak istedi. Ancak bu teklif, Danimarka tarafından kabul edilmedi. 2019’da adanın bütünüyle satışı gündeme geldi. ABD’nin, 1867’de Alaska’yı Rusya’dan 7.2 milyon dolara satın alması stratejik ve kârlı bir yatırımdı. Trump, ilk kez 2016’da seçildikten sonra üç yıl sonra Grönland’ı satın alma konusunu yeniden gündeme getirdi. Dönemin Grönland Başbakanı Kim Kielsen, adanın Danimarka’ya bağlı özerk bir statüde olduğunu anımsatarak “Grönland satılık değildir” dedi. Bu açıklama karşısında Danimarka Başbakanı Mette Frederiksen de “Grönland, Grönlandlılarındır” demekle yetindi.

STRATEJİK ADA

Grönland, 1973’te Danimarka ile birlikte Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (AET) katıldı. 23 Şubat 1983’te ada, Danimarka’ya bağlılığını sürdürmekle birlikte AET’den ayrılma kararı aldı. 1 Şubat 1985’te bu kararı yürürlüğe koydu; o dönem değişen adıyla Avrupa Topluluğu’ndan ayrıldı. Grönland, 21 Haziran 2009’da yapılan bir referandumla iç işlerinde serbest, dış işlerinde Danimarka’ya bağlı özerk bir yapıya kavuştu.

ABD ile Rusya arasında tırmanan gerilime bağlı olarak Grönland’ın stratejik önemi arttı. Grönland parlamentosu, hazırladığı bir anayasa taslağıyla Danimarka’ya karşı yürüttüğü bağımsızlık hedefini ileri bir aşamaya taşıdı. Mayıs 2007’de Danimarka’da çıkarılan bir yasayla Danimarka Kronu’nun Grönland versiyonunun kullanılmasına izin verildi.

AYRILIK RÜZGÂRLARI

Grönland Başbakanı Mute Egede, 2024 sona ererken yaptığı yeni yıl konuşmasında, Grönlandlılara Danimarka’dan ayrılarak tam bağımsızlığa kavuşma çağrısı yaptı. Egede, bu yılın nisan ayında yapılacak parlamento seçimlerinde halk oylamasına gidilerek Grönland’ın bağımsızlık talebinin de onaylanmasını istedi. Egede, konuşmasında ayrıca “Uzun süredir Grönland’ın bağımsız bir devlet olması için gerekli çalışmaları yapıyoruz. Şimdi daha büyük adımların atılması zamanı geldi” dedi. Egede, daha önceki bir konuşmasında da “Tarih ve koşullar, Danimarka Krallığı ile işbirliğimizin tam bir eşitlik yaratmayı başaramadığını gösterdi” demişti.

Danimarka’da Türkçe yayın yapan medya kuruluşu HABER.DK Genel Yayın Yönetmeni Cengiz Kahraman’a Grönland’ın bağımsızlık talebinin ülkede nasıl karşılandığını sordum. Kahraman’ın aktardığına göre ayrılığa tam destek veren Sosyalist Halk Partisi (SF) dışındaki partilerin büyük çoğunluğu, Grönland’ın bağımsızlığına kavuşması talebine karşı çıkıyor. Aşırı sağcı Danimarka Halk Partisi’nden Mikkel Björn ise bağımsızlık tartışmasını “zamansız” bulduklarını söylüyor. Muhafazakâr görüşlü Halk Partisi de “Biz, Krallık Birliği’nin korunması gerektiğine inanıyoruz” diyor. Sosyal Liberal Parti lideri Martin Lidegaard, bağımsızlık kararının her iki ülke için de “talihsiz” olacağını savunuyor.

ABD’YE Mİ BAĞLANIYOR?

Trump, 7 Ocak’ta “Grönland’ı tekrar büyük yapma” çağrısında bulunarak “Grönland harika bir yer ve eğer bir gün ülkemizin parçası olursa, halkı bundan büyük fayda görecektir. Onu koruyacak ve kötü bir dünyadan uzak tutacağız” dedi. Grönland Başbakanı Egede’nin, “Biz satılık değiliz” sözlerine karşın; Trump’ın, oğlunu adaya göndermesi, “Grönland’ın Danimarka’dan ayrılarak ABD’ye bağlanmasının pazarlıkları mı yapılıyor” sorusunu gündeme getirdi.