Dünyanın en büyük adasına küresel ilgi

Adaya ilk yerleşenler, M.Ö 2500-1800 yılları arasında, misk yaban sığırlarını avlamak için Kanada’nın Ellesmere Adası’ndan gelen topluluklar. Bu topluluklar, sonraki yüz yıllarda, yetersiz ekonomik koşullar nedeniyle adayı terk etti. Grönland’a kimliğini kazandıran esas kişi “İzlanda Destanı” kahramanlarından Kızıl Erik’tir...

KIZIL ERİK’İN DESTANI

Grönland’a yerleşimi anlatan bir İzlanda destanına göre zevk için insan öldürmesiyle tanınan Viking savaşçısı Kızıl Erik, ülkesi Norveç’ten İzlanda’ya sürgün edildi. Cinayetlerini orada da sürdürünce İzlanda’yı terk etmek zorunda kaldı. 986 yılında, 25 Viking gemisiyle denize açıldı. Rüzgâr onu adı henüz konmamış bu adaya sürüklediğinde aradan üç yıl geçmiş, Kızıl Erik, 25 gemisinden 11’ini kaybetmiştir. Yüzde sekseni buzullarla kaplı adada, fok balıkları, kutup ayıları, yaban geyikleri ve az sayıda insanla karşılaştı. Kızıl Erik, birlikte getirdiği Viking topluluğuyla yaşadığı bu adaya Grönland (Yeşil Ülke) adını verdi.

Uzun yıllar Danimarka’ya bağlı ıssız bir ada olarak varlığını sürdüren Grönland, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra küresel güçlerin ilgisini çekti. ABD, 1941’de, Grönland’da, Kangerlessuaq ve Narsarsuaq askeri üslerinden sonra Thule Askeri Hava Üssü’nü kurdu. 

TRUM DA ALMAK İSTEMİŞTİ

Kuzey Kutup çizgisinin 1200 kilometre kuzeyinde yer alan bu üs, başlangıçta ABD’nin B-52 bombardıman uçakları için inşa edilmişti. İlerleyen yıllarda, ABD erken uyarı füze savunma sisteminin bir parçası haline geldi. Thule Üssü, 2020’de, bütünüyle ABD Hava Kuvvetleri’nin denetimine geçti. Danimarka, Grönland’daki bu gelişmeler karşısında sessiz ve uzlaşmacı bir tutum izledi. Ada halkının, ABD güçleri tarafından bazı stratejik bölgelerden çıkarılmasına sessiz kaldı. Danimarka’nın tek isteği vardı: Adada Danimarka bayrağı ile ABD bayrağının yan yana dalgalanması...

ABD başkanlarından Harry Truman, 1946’da, 100 milyon dolar karşılığında 2.1 milyon kilometrekarelik Grönland’ı satın almak istedi. Öneri, Danimarka tarafından kabul edilmedi. Adanın satışı, 2019’da yeniden gündeme geldi. Amerika’nın, 1867’de Alaska’yı Rusya’dan 7.2 milyon dolara satın alması stratejik ve kârlı bir yatırımdı. Donald Trump, 2016’da ABD devlet başkanı seçildikten sonra Grönland’ı satın almak istedi. Danimarka yönetimine sunulan bu istek yine kabul edilmedi. Dönemin Grönland Başbakanı Kim Kielsen, Grönland’ın, Danimarka’ya bağlı özerk bir ada olduğunu hatırlatarak “Grönland satılık değildir. Satın alınmak istense bile teklifin Danimarka’ya değil, Grönland yönetimine yapılması gerekir” dedi. Bu açıklama karşısında, dönemin Danimarka Başbakanı Mette Frederiksen de “Grönland, Grönlandlılarındır” demekle yetindi. Grönland, 1973’te , Danimarka ile birlikte Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (AET) katıldı. 23 Şubat 1983’te, Danimarka’ya bağımlılığını sürdürmekle birlikte AET’den ayrılma kararı aldı. 1 Şubat 1985’te bu kararı yürürlüğe koydu; yeni adıyla Avrupa Topluluğu’ndan ayrıldı. Grönland, 21 Haziran 2009’da yapılan bir referandumla, iç işlerinde serbest, dış işlerinde Danimarka’ya bağlı özerk bir yapıya kavuştu. 

BUZULLAR ERİYOR

ABD ile Rusya arasında tırmanan gerilime bağlı olarak Grönland’ın stratejik önemi arttı. Grönland parlamentosu, geçtiğimiz haziran ayında hazırladığı bir anayasa taslağıyla Danimarka’ya karşı yürüttüğü bağımsızlık hedefini ileri bir aşamaya taşıdı. Mayıs 2007’de Danimarka’da çıkarılan bir yasayla, Danimarka Kronu’nun Grönland versiyonunun kullanılmasına izin verildi. 

Küresel ısınma nedeniyle adanın yüzeyini kaplayan ve yer yer kalınlığı 3 kilometreye ulaşan buzullar hızla eriyor. Grönland’da her yıl yaklaşık 200 gigaton (milyar ton) buz eriyor. 2012’de Grönland’da meydana gelen buz erimesi 2003 yılına oranla dört kat arttı. Yaklaşık 60 bin nüfusa sahip Grönland’da halkın çoğunluğu batı kıyılarındaki küçük kasaba ve köylerde yaşıyor. Ada topraklarının yüzde sekseni buzullarla kaplı olduğundan tarıma elverişli değildir. Temel geçim kaynağı avcılık ve balıkçılıktır.

Grönland halkı, Viking ve İskandinavya kökenlidir. Başkenti Nuuk’tur. Yaz/kış ısı ortalaması eksi 7 derece dolayındadır. Adada Grönlandca konuşuluyor. 

[email protected]