Pessoa’dan entelektüel dedektiflik öyküleri!

Portekiz modernizminin öncülerinden Fernando Pessoa (13 Haziran 1988-30 Kasım 1935), kısa yaşamına şiirden öyküye, tiyatrodan düşünce yazısına kadar edebiyatın çok farklı türlerinde binlerce sayfalık eskiz bırakmış ve sayısız kimliği sığdırmış bir ustadır.

Farklı isimlerle yazmış olduğu değişik türdeki taslaklarında ruhun her haline bir ruh da o kazandırır. “Yelken aç, bir şey almadan yanına; değişik kimliğinle” sözü yarattığı alter egoların bir anlamda imzasıdır.

Pessoa’nın hemen her yapıtında fark edilen hayatı anlama ısrarı, Bulmaca Meraklısı Quaresma’da (Çeviren: Işık Ergüden / Sel Yayıncılık) polisiye durumları anlamlandırma anlayışıyla çıkar okuyucunun karşısına. Yazınsal esini gizem ve korku mitleri olan yazar için belki de bu öyküleri yazmak bir rastlantı değildir.

Çizim João Beja

Kitap Pessoa’nın dedektifi Doktor Abilio Quaresma’yı sunuşudur. Araştırmacıların dikkatini pek az çekmiş bu öyküler, Pessoa’nın yayımlamayı tasarladığı ancak sağlığında hiçbirini yayımlayamadığı metinlerdendir. Hatta Pessoa, bu kitapta on iki öyküyü bir araya getirmeyi planlamış ancak üç öyküde kalmıştır.

Bulmaca Meraklısı Quaresma’daki öyküleri, dedektifin kimliğinde kendi aralarında bir diyalog kurmuştur. Doktor Quaresma, yaşını başını almış ve mesleğini icra etmeyen bir tıp doktorudur. Lizbon’da, Fanqueiros Sokağı’ndaki bir evin üçüncü katında, dağınık, küçük bir odada yaşar.

Bıkıp usanmadan hece bulmacaları ve satranç problemleri çözen, içinden çıkılmaz geometri ve matematik ispatlarıyla uğraşan bilgiç bir tiptir. Zihin açıklığı, taşkınlığa vurmuştur. Çoğunlukla görünmemek için çabalasa ve insan içine pek karışmasa da nerede sıra dışı bir olay varsa müdahale etmek için mutlaka oradadır.

Akıl yürütmeye ve olaylara bir satranç oyunu gibi bakmaya bayılır. Polisin çözemediği karmaşık durumlara kapılmaktan, kriminal dünyanın paradokslarını çözmekten kendini alamaz.

Çizim João Beja

Öykülerde hiçbir olay kapanacak gibi görünmez. Bitiyor sanılır fakat bitmez. Ne zaman ki Doktor Abilio olaya dahil olur, tüm düğümler çözümlenir. Quaresma’ya göre bütün cinayetler tuhaf, bütün adamlar kuşkuludur. Bütün yürekler bir şeyler saklar.

Bir küçük rastlantı, her şeyi değiştirebilir mi? Sokakta karşılaşılan bir yüz meselâ? Quaresma’ya göre değiştirebilir. Ona göre “sorgulanamaz” olgular, sorgulanabilir. Örneğin, “Vargas Olayı” adlı öyküde Vargas adında biri, taşrada bir yol kenarında ölü bulunur. Hatta soruşturma ve delillere göre intihar olduğu kesindir; ancak Quaresma ortaya çıkana kadar.

Dedektif öyle psikolojik çıkarımlar ve akıl yürütme yöntemleri arasında gidip gelir ki olayın aslında bir cinayet olduğu anlaşılır. Doktor Quaresma her seferinde Sherlock’u alt eder.