Gürsel Aytaç’tan ‘18. Yüzyıl Dünya Edebiyatında Aydınlanma’

AVRUPA VE DOĞU EDEBİYATI MERCEĞE ALINIYOR

Avrupa’nın yanı sıra ülkemiz yazını üzerine yetkin çalışmalara imza atan bilim insanımız Prof. Dr. Gürsel Aytaç’ın Cumhuriyet Kitapları tarafından yayımlanan 18. Yüzyıl Dünya Edebiyatında Aydınlanma adlı çalışmasında genel olarak Avrupa Edebiyatının örnekleri üzerinde şekillenmekle birlikte Doğu Edebiyatının örnekleri de inceleniyor.

Kitapta, yapıtları kadar düşün yaşamına katkılarıyla da tanınan Goethe, Lessing, Voltaire, Kant, Leibniz, Wieland’ın yanı sıra antik dünyadan yakın döneme pek çok düşün ve sanat insanı da yer buluyor.

Önsöz’ünde “Alman Edebiyatında Aydınlanma”, “On Sekizinci Yüzyıl Fransız Edebiyatı”, “On Sekizinci Yüzyıl İngiliz Edebiyatı”, “Rus Edebiyatı” ve “Türk Edebiyatının Dünya Edebiyatındaki Yeri” başlıkları altında yazın tarihine ilişkin konuların aktarıldığı incelemenin bütününde iki temel olgu öne çıkıyor: Dünya Edebiyatı ve Aydınlanma.

HALKLARIN EDEBİYATI!

Prof. Dr. Aytaç, “Terimin Türkçe karşılığı olarak, en yakın, en kolay anlaşılır olan ‘klasikler’ sözcüğü akla gelebilir” dediği Dünya Edebiyatı kavramını “İlk kullananın, yani isim babasının Goethe olduğunu”, ancak öğretmeni Herder’in “Halkların Edebiyatı” kavramının da buna katkı sağladığını belirtiyor.

Ayrıca bu çabanın, yazınsal uğraşı Doğu’dan Batı’ya bir arada görme, birbirinden yararlanma ve yeni örneklerin önünü açma olduğunu ekliyor.

Ardından Goethe’nin “Batı-Doğu Divanı” yapıtını bunun en belirgin örneği olarak tanımlıyor ve Dünya Edebiyatı’nı, “ulusal edebiyatların ‘kalburüstü’, uzun ömürlü eserlerinin toplamıdır” saptamasında bulunuyor.

1789 FRANSIZ DEVRİMİ VE AYDINLANMA!

Aytaç’a göre Aydınlanma, 18. yüzyılda Avrupa’da başlayan, Hümanizm’e ve iyimserliğe dayanan, inanç ve tabulaşmış yaklaşımlar üzerinden düşünmeye karşı çıkan, “evrende sürekli bir gelişmeye inanan”, Kant’ın deyişiyle insanın “Aklını bizzat kullanma cesareti” üzerinde biçimlenen “köklü-kalıcı” ifadedir.

Yine anlatılanların ışığında Aydınlanma, kendi kaderini çizen, biçimleyen olarak baktığı insana evrenin merkezinde olduğunu gösterirken, evrenin sonsuzluğunda “hiç” olduğunu da ortaya koymaktadır.

Dahası Aydınlanma, “Bilimin kolay okunurluğu”nu sağlayan, insanın ortak nokta olduğunun altını çizen, “Avrupa’da Ortaçağın bütünüyle tarihten silinmesi” olan 1789 Fransız Devrimi’yle simgeleşen harekettir.

Yapıtta Aydınlanma çabasını, ülke ülke yazar ve düşünürlerini tanıtarak işleyen Gürsel Aytaç, “On Sekizinci Yüzyıl İngiliz Edebiyatı” adlı yazısında, Sema Ege’nin 16. yüzyıldan 18. yüzyıla İngiliz yazın, düşün, bilim ve toplumsal yaşamını ele alan çalışması üzerinden değerlendirmeler yapıyor.

İNSAN MERKEZLİ YÖNELİŞ VE ZİNCİRLERİNDEN KURTARILMIŞ AKIL!

Kısa bir tarihsel bakışla harmanlanan yazıda, Ege’nin anlattıklarından yola çıkılarak, dönemin yazınsal gelişmeleri, farklı türlerdeki karşılıkları örneklenerek aktarılıyor.

Prof. Dr. Gürsel Aytaç’ın anlattıklarında, Byron’un tanımlamasıyla “zincirlerinden kurtarılmış akla” yaslanan Aydınlanma hareketi, Fransa’dan Rusya’ya, Almanya’dan İngiltere’ye ve dünyanın farklı yerlerindeki ülkelerin yazın, düşün ve bilim alanlarına “erginleşme” sağlamıştır.

Rönesans örneği Avrupa’dan dünyaya her ülkenin kendince yararlandığı Aydınlanma, ortaya çıktığı 18. yüzyılla sınırlandırılamayacak, antik çağdan bugüne insana ait çok şeyi sorgulayarak içinde taşıyan, insan merkezli yöneliştir.

18. Yüzyıl Dünya Edebiyatında Aydınlanma, Prof. Dr. Gürsel Aytaç’ın çağdaşlaşma uğraşının hiçbir zaman yitirilmemesi gerekliliğini vurguladığı ve Aydınlanma olgusu üzerinden altının yalın bir anlatımla çizilmesi...