Zaman bildiğiniz zaman değil

24 Şubat 1582; Papa 13. Gregory, neredeyse 16 asır boyunca kullanılan Jülyen Takvimi’nde reform yapılmasını karara bağlayan Papalık Bildirgesini yayımladı. Amaç Paskalya tarihine denk düşen mevsimlerin sabitlenmesiydi. Bunun için üç kritik detaya dikkat edilecekti; kuzey yarımkuredeki bahar ekinoksunun doğru hesaplanması, dolunaya denk düşen tarihlerin tekrar hesaplanması ve sonucunda dolunaydan sonra gelen pazarın takvimdeki yerinin belirlenmesi. Ayarlanan ilk takvime göre bahar ekinoksu, Hıristiyanların ilk büyük toplantısı olarak kabul edilen İznik Konsülü’nün toplandığı tarihe denk getirilecekti. Bunun için Jülyen Takvimi’nden 10 gün atılması gerekiyordu. Gregory, yaptığı ufak ayarlamalarla takip eden 15 yıl boyunca, ayın pozisyonunu, Paskalya tarihinde sabitlendiği söylenen yerini korumasını hedefliyordu.

Yeni takvim
Takvim sayesinde kuzey ve orta Avrupa’da kırsal bölgelerde kaybolmayan pagan ritüellerin de azalması öngörülüyordu. Bu ritüeller neredeyse tamamen gündönümleri ve ekinokslara göre yapılıyordu ve Hıristiyan kutsiyetinin aynı günlerde ortaya çıkmasının kırsaldaki toplulukları Vatikan’a yöneltmesi bekleniyordu. Takvim hazırdı, ama iş yeni tarihi ilan etmeye geldiğinde ortalık karşışacaktı.
4 Ekim 1582, (Jülyen) perşembeyi takip eden gün. Katolik Kilisesi’ne göre artık 15 Ekim Cuma’ydı. Gregoryan Fransa, bazı İtalya şehir devletleri, Kutsal Roma İmparatorluğu’na bağlı eyaletler, Portekiz ve İspanya takvimi kabul eden ilk bölgelerdi. Bir yıl içinde Hollanda, İsviçre kantonları ile beraber Katolik Avrupa neredeyse tamamen Gregoryan takvime geçiyordu. Bu bölgelerden bir kısmı iletişim yetersizlikleri sebebiyle yüz yıldan fazla süre, kiliseyi birkaç gün geriden takip edecek, zamandaki bu yanılsama da, 1700 yılına bu ülkeler için eklenecek birkaç artık günle telafi edilecekti. Kilise mucizelerinden birini gerçekleştirmiş eski kıtayı zamanda 11 gün ileri götürmüştü. Ancak bu mucizeden pek etkilenmeyenler de vardı.

Zaman savaşları
Avrupa’daki Hıristiyanlar Katoliklerden ibaret değildi. Protestan Britanya’nın kraliçesi 1. Elizabet takvim değiştirmeye sıcak baksa da, Papa’yı ebedi düşman olarak gören Anglikan rahiplerin bitmek bilmez itirazları değişimi engelleyecekti. İrlanda’da Gregoryan takvim Katolik isyancıların yürüttüğü 9 yıl savaşlarının ana gündemi olacak, ama savaş sonrasında gizli Katolik ayinlerinden dışarı çıkamayacaktı. Prusya, İskandinavya, Bohemya (Çek bölgesi) ve Avrupa’daki diğer pek çok bölge için 16. ve 17. yüzyılda Vatikan’ın uydurduğu! bir takvime göre yaşamak, Katolikliğe dönmek için atılacak büyük bir adım olarak görülüyordu. Protestan topluluklar Gregoryan Takvimi’ni ancak 18. yüzyıl başında kabul edecekti. Ortodoks dünyası ise takvim değişimine çok daha uzun süre direndi. Rusya’da takvim değişikliği Bolşeviklerin iktidara geldiği Ekim Devrimi’nin ardından 31 Ocak 1918’de yapıldı. O günden itibaren takvimde yapılan değişiklikle tarih 14 Şubat’a taşınırken, Ekim Devrimi olarak bilinen tarihi olay da Gregoryan çizelgede 7 Kasım’a taşınıyordu. Yunanistan ise Gregoryan takvime, İstiklal Savaşımızda Anadolu topraklaırndaki aldığı yenilgiden sonra gelen darbe hükümeti ile 1923’te geçecekti. Öte yandan Ortodoks nüfusun yoğun olduğu Avrupa ülkeleri Gregoryan takvimi kabul ederken, Ortodoks kiliseleri takvimi bugün bile kabul etmiyor. Bu yüzden Ortodoks dünyasında Noel, 24 Aralık değil 6 Ocak’ta kutlanıyor.

Hz. Muhammet’in hicretini esas alan Hicri Takvim’in günlük hayatta kullanıldığı Osmanlı’da bünyesindeki azınlıklar ve Batı ile ilişkiler için kullanılan Rumi takvimin başlangıcı 1918’de 1 Ocak’a sabitlenecek, ama takvim günlerinin Gregoryan zaman çizelgesine eşitlenmesi 1 Ocak 1927’de olacaktı.

Bugün İslam dünyasında kullanılan yılı 354/355 gün olarak belirlenen Hicri Takvim de ayın dünya etrafındaki 12 dönüşü üzerine kurulu bir takvim çizelgesi. Hicri ve Gregoryan takvimlerin karşıt olarak hem güneş hem de ayın hareketlerine göre oluşturulan karma bir takvim olan İbrani Takvimi ise oldukça eski. Ay hareketlerini esas alsa da, Güneş sistemine eşleşmek için her 19 yılda bir döngüye giren takvim, Tevrat’ın yaradılış kaynakları ile başlıyor ve bugün 5779 yaşında.