Yeni yılın birleştirdiği ülke

Bir haftalık Bangladeş maceramızın açılışını, yeni yıl, Naba Barşo kutlamalarıyla yapıyoruz. Bangladeş’le birlikte Hindistan’ın Batı Bengal eyaletinde de kutlanıyor nisanın tam ortasına denk gelen bugün. Yeni yıl, yazın ilk günü demek aynı zamanda: Pohela Boişakh (Bengali takviminde ilk ayın ilk günü.) Başkent Dakka’daki yeni yıl kutlamaları, şafak vakti, şehrin göbeğindeki Ramna parkında, büyük Banyan ağacının altında başlıyor.

Bengal'de şenlik var - FOTO GALERİ

Her yaştan Bangladeşli, geleneksel kıyafetleriyle yollara dökülmüş. Göl kenarında çimenlerde oturarak gün doğumunu izliyor kimileri. Kadınların sarilerinde, bayramın rengi kırmızı ve beyaz hâkim. Başlarında çiçek taçlar var. Erkekler geleneksel kıyafetleri içinde. Kutlamaların hazırlığında en önemli iş Dakka Üniversitesi Güzel Sanatlar bölümüne düşüyormuş her yıl. Yeni yıl için bazı sokaklar rengârenk boyanmış. Kutlamalar gün boyu şarkılar, yürüyüşlerle panayır havasında sürüyor.

Krişna ve Hz. Muhammed

Kaldığımız Rupoşi Bangla Oteli’nin önünden sabahtan akşama kadar yaya trafiği hiç durmuyor. (Normal günlerde de araç trafiği.) Melodik Bengali diliyle geçit sırasında hoparlörlerden okunan şiirden iki kelimeyi seçebiliyorum: Krişna ve Muhammed. Bangladeş hükümetinin konuğu olarak Mısır, Katar, İngiltere ve ABD’den gazetecilerle birlikte bulunduğumuz Bangladeş’te bize yardımcı olan Dışişleri Bakanlığı görevlisi Arif Muhammed’e soruyorum şiirin neler anlattığını. Mealen şöyle: Krişna’nın izinden gidenler, Müslümanlar, Hıristiyanlar, hepiniz eşitsiniz, hepiniz Bangladeşlisiniz.

Kökenleri Babür imparatorluğu dönemine dayandığı söylenen Nabo Barşo herkese geliyor... Ramna’da göl kenarındaki dev banyan ağacının altında Nobel ödüllü Rabindranath Targone’nin şiirleri okunurken de yine bu mesaj vurgulanıyor. Nobel edebiyat ödülünü alan, ilk Avrupalı olmayan kişi olarak geçen Tagore, hem Hindistan hem Bangladeş milli marşlarının yazarı bir Bengalli. Şiirlerinin bazıları Türkçeye de çevrilmiş. Tagore’nin yazı kutladığı “Eşo he Baişakh eşo eşo” şarkısı, ayrı bir önem taşıyor. Pakistan, Bengal kültürünü bastırmak için dille birlikte Tagore’nin şarkılarını da yasaklamış.

İngilizlerin Hint Yarımadası’na bağımsızlık vermesinin ardından Hint Müslümanları 14 Ağustos 1947’de “Doğu” ve “Batı Pakistan”dan oluşan, birbirleriyle komşu olmayan iki bölgeden Pakistan’ı kurmuştu. Doğu Pakistan, 1971’de Hint birliklerinin de desteğini alarak giriştiği kanlı bir savaştan sonra Bangladeş adıyla yeniden doğdu.

Anadil hareketi

Bangladeşlilerin Pakistan’a karşı verdikleri kurtuluş savaşının en önemli ayağını anadilleri için verdikleri mücadele oluşturuyor. BM’nin kabul ettiği Uluslararası Anadil Günü de Bangladeş’in “anadil hareketinden” ilham almış. UNESCO Kasım 1999’da, Bengali Dili Hareketi için Bangladeş polisi ile çatışan Bangladeşli üniversite öğrencilerinin öldürülmesinin yıldönümü olan 21 Şubat’ı Anadil Günü olarak kabul etti.

Siyasi İslam korkutuyor

Aslında Kurtuluş Savaşı öncesi daha çok kırsal kesimde kutlanırmış yeni yıl. Bangladeş’e göre 3 milyon kişinin, ülkedeki işbirlikçilerle birlikte Pakistan güçleri tarafından 1971’de katledildiği savaşın ardından ulus için sembol haline gelmiş. Sınıf, din, ırk, dil farkı gözetmeden toprakla, doğayla bağları, hayatı kutlamak, ülkenin kültürel birliği demek Naba Barşo. Hükümetin vurgulamak istediği mesaj da bu: Müslüman, Hindu, Budist, Hıristiyan veya yerel başka dinlere mensup olsun herkes eşit. Sufi İslam geleneğinden gelen ülkede siyasal İslamın gücünü arttırması olasılığı bu yüzden kaygı uyandırıyor, özellikle de laik çevrelerde.

Kısa bir ruhani yolculuk...

Bangladeş ekonomisinin dayandığı temel direkler, tekstil, balıkçılık ve dışarıda çalışan işgücü. Temaslarımızda ekonominin çeşitlendirilmesi çabalarının da tuttuğunu öğrendik ama şimdilik diğer sektörler henüz gelişme aşamasında.

Bengal Körfezi’nde sık sık sellerin vurduğu Cox’s Bazar dünyanın en uzun kesintisiz sahili (125km), Hindistan cevizi ağaçları ve tropik iklimiyle tam bir turizm cenneti olmaya aday. Ancak şimdilik ağırlıklı olarak yerel turizme hizmet ediyor, yabancı turist fazla yok. Bunun nedeni kimilerine göre, bu kesimin daha muhafazakâr yapısı ve alkollü içki bulunabilecek mekânların kısıtlı olması. Bölge Burma (Myanmar) sınırına yakın. Bu yüzden çok sayıda Rohingya kökenli Müslüman olduğu, Cemaati İslami örgütünün de bu Müslümanlara sahte kimlikler de dağıtarak tabanını güçlendirdiği söyleniyor. Ayrıca sürekli bir inşaat faaliyeti görüntüsü, bölgenin dokusunu yansıtmayan otelleri çok da planlı bir gelişmeye işaret etmiyor. Konuştuğumuz yetkililerden anladığımız, bölgede turizmi canlandırmak için birtakım adımların atılmasının planlandığı. Yüksek otellerin yanı sıra yerel dokuyla uyumlu butik oteller de planlanıyor.

Bölgenin bir başka geçim kaynağı balıkçılık. Önemli bir Budist nüfus da bu bölgede yaşıyor.

Rangkut Budist tapınağı yüzlerce yıllık “kutsal” banyan ağacıyla karşılıyor bizi. İmparator Asoka tarafından M.Ö 268’de yaptırılan, ülkenin en eski Budist tapınağı Rang-U Rangkut Banasram’a ulaşmak için 50 basamak tırmanmak gerekiyor. Ayakkabılarımızı çıkararak girdiğimiz tapınaktaki dinginlik, sükûnet, insanı ruhunun derinliklerine yolculuğa çağırıyor. Zamanımız kısıtlı, elimizde fotoğraf makineleri, ruhsal yolculuğun kenarından geri dönmek zorundayız. Tapınaktaki rahiplerden birisine iki yıl önce Ramu’da Budist tapınaklara yönelik saldırılardan sonra şimdi durumun nasıl olduğunu soruyoruz. 2 yıl önce binlerce İslamcı, sahte bir Facebook hesabında Kuran’a hakaret eden bir fotoğrafın yayımlanmasının ardından 22 Budist tapınağını yıkmış, onlarca evi ateşe vermişti.

Tapınakta konuştuğumuz Budist rahip, şimdi yavaş yavaş durumun normale döndüğünü, ancak hâlâ içlerinde bir korku olduğunu anlattı.

Banyan umut veriyor

1971’de Pakistan’dan kurtuluş savaşında işlenen savaş suçlarıyla ilgili bir Cemaati İslami liderinin idam kararının infazının ardından da bölgede Hindulara, Budistlere veya başka azınlıklara yönelik saldırılar yaşanmıştı.

Anayasada devletin dini İslam olmakla birlikte, bütün inançların eşit olduğu yer alıyor. Dini kimlik Bangladeşlilerin yaşamında önemli yer tutsa da Avami Ligi önderliğindeki şimdiki iktidarın ılımlı, liberal, başka dinlere saygılı bir demokratik İslam ülkesi arayışı genel kabul görmüş gibi.

6 mevsimli bu ülkede Nabo Barşo ile yeni yazın gelişi kadar, farklı renklerin uyum içerisinde birlikteliği kutlanıyor. Dakka’nın rengârenk sokakları, banyan ağacı altında insana umut veriyor.