'Yeni Ufuklar' sağ salim Plüton yolunda

Geçen hafta sonu gezegen bilimcilerin yüreği ağzına geldi. Dokuz yılı aşkın süredir Plüton yolunda olan New Horizons ("Yeni Ufuklar") uzay aracı cüce gezegene en yakın noktadan geçmesine bir hafta süre kala Dünya'yla iletişimi kesti. 81 dakikalık korkutucu sessizlikten sonra gelen mesajdan aracın nasıl baş edeceğini bilemediği sorunlarla karşılaştığında davranması gerektiği gibi "güvenli mod"a girdiği ve Dünya'dan komut beklediği anlaşıldı. Kontrol merkezindeki ekibin araçla haberleşerek sorunun ne olduğunu anlaması, sonra da çözümü hesaplayıp gerekli komutları yollaması gerekmekteydi. Sorun şu ki, aracın Dünya'ya uzaklığı nedeniyle hangi yönde olursa olsun bir mesajın ulaşması 4,5 saat alıyor, yani bir soru sorulup cevabını almanız 9 saat sürüyor. En fenası da güvenli moddayken araç bilimsel veri toplamıyor, yani "bu iş uzun sürerse Plüton'un yanından resim çekmeden uçup gidecek, onca emek ve para da buhar olacak" kaygısı vardı.

Neyse ki korkulan olmadı. Hemen işe koyulan ekip, sorunun aracın bilgisayarının aynı anda çok fazla iş yapmaktan "nefes nefese kalmasından" kaynaklandığını saptadı. Olaydan az önce New Horizons Dünya'dan "en yakın geçiş sırasında yapılacak işler listesi"nin son sürümünü almıştı. Bu görevlerle ilgili komutların kaydedilmesi sırasında bir de veri sıkıştırma işlemi yapılmaktaydı. (Yine aynı anda Dünya'ya veri gönderimi yapılması da cabası.) Araç, bilgisayarının bu yüke dayanamaması üzerine güvenli moda geçmişti. Gerekli düzeltmeler gönderildi ve 7 Temmuz'dan itibaren veri toplanmasına tekrar başlanması için bir engel kalmadı.

Peki New Horizons neden veri sıkıştırıyor? Sorun Plüton'un konumundan kaynaklanıyor. Oraya bir cisim göndermek çok zor. Hele de kimi başka gökcisimlerine yaptığımız gibi yörüngesine girip yıllarca ölçüm yapacak bir araç göndermek daha da zor. Gönderdiğiniz şeyi Güneş'ten kaçabileceği ve sizin ömrünüzün yeteceği bir hıza çıkarmanız için enerji gerekiyor. Eğer gittiği yerin yörüngesine girsin istiyorsanız bir de aracınızı yavaşlatmak için enerji harcamanız gerekecek. Bunlar hep para! Bu nedenle New Horizons seferi yörünge değil, "uçarak geçiş" ("flyby") seferi olarak tasarlanmış. Yani Plüton'un yanından yıldırım hızıyla gelip geçecek, ve en yakın olduğu 24 saat içinde en yoğun gözlemleri yapacak. Yine mühendislik kısıtları nedeniyle de o sırada aldığı her veriyi anında Dünya'ya göndermek yerine sıkıştırarak kaydetmesi, ve Plüton'u arkada bıraktıktan sonra geçecek aylar boyunca Dünya'ya yavaş yavaş yollaması öngörülmüş.

Ama bu hızın bir de iyi yanı var. NASA izin (ve para) verirse New Horizons'ın Plüton'dan birkaç yıl sonra da daha uzaklarda yolunun üstünde varlığı tam da bu niyetle yapılan bir arama sonucu yeni keşfedilen daha küçük başka bir gökcismine yönlendirilmesi bekleniyor. Böylece Güneş Sistemi'nin karanlık derinliklerinde yeni bir serüven daha yaşayabileceğiz.

Twitter: @say_cem