Utanmayı ve pişmanlığı kaybettik

Ispanağın 7 lira olduğu, her gün, her şeyi bilen birinin tepemizde hiç durmadan konuştuğu; kavganın, istismarın, boğazlaşmanın bini bir para olan bir toplumun gerginliğini “yasa” ile gidereceklermiş, iyi mi!
Ciddi ciddi tasarı hazırlamışlar, Meclis’e sunuyorlar. Şaka gibi. Ruh sağlımızı da emre bağlayacaklar:
Kafalar ve sinirler düzeltilecek, düzelt!

Yaşadığımız sıkıntılı günlerin saptamasını, nedenlerini ve olası çıkış yollarını Türk Psikologlar Derneği’ne sorduk. Derneğin Travma, Afet ve Kriz Birimi’nden Uzman Psikolog Hande Aydın yanıtladı:

Artık alenen

-Toplumca sokakta, evde, işte neden bu denli gerginiz?

İçinde bulunduğumuz günlerde işe gitmek, çocuğu okula bırakmak, alışveriş gibi gündelik işleyişler için her gün evden çıkan bir insanın akıl ve ruh sağlığını koruması oldukça güç... Taciz denildiğinde ülkemizde genellikle cinsel bir göndermede bulunuluyor; ancak sözlük anlamıyla, yani tedirgin etme, rahatsız etme olarak kullanırsak cinsel boyutu da dahil olmak üzere uğradığımız bu günlük tacizlerin sayısı artıyor. Bir ürünü ya da hizmeti değer biçildiği kalitede sunmak, işini yapan bir görevlinin yetkisine saygı duymak, trafikte sıra beklemek gibi medeni yaşamın en temel gerekliliklerinde ciddi bozulmalarla karşı karşıyayız. Bu ahlaki bozulma içinde güven duygumuzu bir yere yerleştiremiyoruz.

Albert Camus, bu güveni, insanlarla, insanlığın dilinde konuştuğunda, insanca tepkiler alabileceğine dair bir duygu olarak tanımlamış. Son yıllarda kamusal alana, yani sokağa, insanlık yerine kimliklerin dili hâkim oldu. İnsanlıktan nasibimizi ne kadar alacağımız, yani bir haksızlığa uğradığımızda ya da bir başarı gösterdiğimizde toplumun diğer bireylerinden ne kadar empati, takdir, korunma, destek göreceğimiz cinsiyetimize, etnik kimliğimize, medeni halimize, dinimize bağlı hale geldi. Karar mekanizmalarımıza etki eden bu kimlik şablonunun keşfi yeni değil. Sosyal psikologlar uzun seneler önce hepimizin değişen derecelerde böyle bir eğilime sahip olabileceğimiz uyarısını yapmışlardı. Bugüne dair yeni olan ve tedirgin edici olan, bu eğilimlerin hiç olmadığı kadar alenen sergilenmesi ve beraberinde bir utanma, pişmanlık duygusu getirmemesi...

-Kardeşliği, sevgiyi, dayanışmayı, paylaşmayı mı unuttuk?

Mevcut düzende hemen her gün etrafımızdaki bir kişinin, bir canlının zarar gördüğüne, sahiplendiğimiz bir değerin aşağılanışına, anılarımız aracılığıyla ilişkilendiğimiz bir mekânın yıkılışına dair bir haberle uyanıyoruz. Bu tahribat zihinsel ve duygusal onarımı mümkün kılmayan bir sürede, sistematik bir şekilde tekrarlanıyor...

Tükenmişlik

Toplumsal yaşamdaki şiddet olaylarına baktığımızda (doğrudan zarar verme amacıyla yapılanlar hariç), bu kişilerin kendini ifade etme becerisi ile şiddet eğiliminin ters orantılı olduğunu görürüz. Günlük hayatta bir uzlaşmayı çözme çabamız karşısında karşılaştığımız ani hakaretler, ses yükselmeleri ya da fiziksel tehditler bu tür bir repertuvar eksikliğinin tezahürü...

Hayatını devam ettirebilmek için bir kaç yüz kelime ile yetinen bir kesimin benimsediği ve orantısız olarak uygulanan başka bir diyalog biçimi doğdu. Sindirme, korkutma, bezdirme amaçlı, diyalog gibi bir niyet beslemeyen aşırılıklarla karakterize bir despotizm... Oysa insan kırılgan bir varlık. Bir bilet alırken dahi kendimizi diğerine bir ölçüde açıyoruz. Hayatımızın dolaylı ya da doğrudan başkalarına bağlı olduğu gerçekliğini yüzümüze vuran bu ilkel tutumlarla karşılaştıkça da tükenmişliğe sürükleniyoruz.