Utandıran sorular

Türkiye insan haklarında 2013’ten bu yana izlediği tutumla BM’de rekor kırdı. Rekor, başarıdan çok Türkiye’nin tutumuna yönelik oldu. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi’nin Evrensel Periyodik İnceleme Mekanizması (EPİM) çerçevesinde yarın yapılacak oturumunda 197 üyeli örgütten, 122 ülke Türkiye’ye soru sormak için yarışa girdi. BM kaynakları, bunun bir rekor olduğunu belirterek “Normalde 80 civarında ülke sorularını yöneltiyor. Soru talebi önceden alınıyor. İlgi çok olduğunda soru soranların sayısının 100’e kadar çıktığı da oldu ama Türkiye için başvuru çok çok fazla” yorumunu yaptı. Sorular arasında tarafsız yargı, gösteri ve ifade hakkı, basın özgürlüğü, ombudsmanlıktan, dini özgürlükler, LGBT ve vicdani redde kadar çok sayıda tartışmalı başlık yer alıyor.

EPİM ikinci tur incelemesi çerçevesinde hazırlanan Ulusal Raporun ardından Türkiye’nin yanıtlarını yarın Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç verecek. Arınç, 3.5 saatlik oturumda, zamana karşı oynayacak, 3 bölüm halinde sorulara yanıt vermeye çalışacak.

Türkiye’ye, Ekim 2014’te yayımlanan raporunun ardından ülkelerin “utandıran sorular”ından bazıları şöyle:

Çek Cumhuriyeti: Hükümet, ceza yasasının insan hakları savunucuları ve gazetecilerini karalama ve iftiralara karşı kötüye kullanımını önlemeyi nasıl sağlayacak? Hükümet, internet yasasını yetkili güçlerin önleme veya içeriği kaldırma hakkını ifade özgürlüğü kapsamında uluslararası standartlarda mu?

‘Alevilerle ilgili AİHM kararı uygulanacak mı?’

Almanya: AİHM’nin Alevilerle ilgili son kararları ışığında, Türkiye devleti bu kararları uygulamak için
hangi adımları atıyor? Türkiye devleti, sözde “paralel devlet”e karşı savaşının şeffaf ve anayasanın sağladığı haklar ve özgürlükler çerçevesinde kalacağını nasıl garanti edecek?

‘Adil yargılama için hangi önlemler alındı?’

Norveç: Gezi protestolarında ve devam eden gösterilerde suçlu bulunanlarla ilgili adil ve tarafsız yargılama için hangi önlemler alındı? Geçen yıl ağustos ayında yürürlüğe giren, kadınlara ve aile içi şiddetle mücadeleyi öngören konvansiyondaki beklentileri karşılamak için Türk hükümeti nasıl çalışıyor?

İspanya: Askeri alandaki tıbbi normlar, homoseksüelliği ve transseksüelliği hastalık olarak değerlendiriyor. Türkiye bu tür normları değiştirecek mi?

İsveç: Temel insan hakları örgütlerinin, kitle iletişim politikasını güçlü şekilde frenlediği iddialarına Türkiye’nin yorumu nedir?

İngiltere: Yeni yasal düzenlemeler ışığında, ceza yasasının 301. maddesindeki, Türk milletini aşağılamayı, 215. maddesindeki ‘suç veya suçluyu övmeyi’, 125. maddesindeki cezai hakaret, medya da dahil olmak üzere, ifade özgürlüğü haklarını korumayı tam olarak nasıl uygulamayı planlıyor? Gezi protestoları sırasında göz yaşartıcı gaz ve polis gücünün  yaklaşmayı düşündüğünü açıklayabilir mi? Türkiye, Diyanet tarafından desteklenmeyen dini topluluklara bağlı kişilerin haklarını güçlendirmek için ne yapmayı planlıyor?

‘İnternette ifade özgürlüğü nasıl korunuyor?’

Slovenya: Evlilik içi tecavüz suç sayılıyor mu? Türkiye, mahremiyeti ve ifade özgürlüğünü internette nasıl koruyor?

‘Çocuk işçiliğine karşı ne yapılıyor?

ABD: İş sağlığı, güvenliği sağlamak ve iş müfettişlerinin, iş yasalarını etkili bir şekilde uygulaması için yeterli kaynak ve eğitim, işyeri güvenliğinin artırılması ve çocuk işçiliğinin en kötü hallerine karşı mücadele konusunda Türkiye hangi adımları atıyor? Dini azınlıkların üyelerine karşı ayrımcılığa yönelik Türkiye hangi adımları atıyor? Hükümet, LGBT bireylere karşı eşit muamele için kamu görevlilerinin eğitimde sivil toplum örgütleriyle çalışmaya istekli mi?

Hollanda: Araştırmalar Ombudsman’ın tavsiyelerinin yüzde 25’inin Türk hükümeti tarafından uygulandığını gösteriyor. Daha fazla tavsiyenin uygulanması için hükümet hangi adımları atıyor? Türkiye’de insan haklarındaki durumu anlamlı şekilde geliştirmesi için, Ulusal İnsan Hakları Enstitüsü’nün görevini hükümet açık şekilde ne zaman tanımlayacak?

Belçika: Türkiye hükümeti, internet ve terörle mücadeleye yönelik düzenlemelerini ve ceza yasasını uluslararası ve Avrupa standartlarına getirmeyi düşünüyor mu? Kadınların siyasette, sosyal ve ekonomik hayatta eşit temsilini güvence altına almak için hangi önlemleri alıyor? Suriyeli mültecilere karşı sınırda kötü muamele olduğuna yönelik raporlar konusunda suç işleyenlere karşı yaptırım ve etkili bir hukuk yolu sağlamak için Türk hükümeti ne yapmaktadır?

İsviçre: Türk hükümeti ne zaman gözaltında kalıcı çocuk adalet kurumunun kurulmasını sonlandıracak? Türk hükümeti Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Roma Statüsü’nü onaylamayı taahhüt etti. Onaylamak için Türk hükümeti hangi adımları attı?

Arınç’ın taktiği hazır

Türkiye’ye soru sormak isteyen ülkelerin çok olması üzerine Arınç ve beraberindeki heyete, Dışişleri Bakanlığı’ndan zamanlama konusunda taktikler de verildi. Arınç’a “polemikten kaçınması”, “3.5 saatlik zamanı göz önünde bulundurması” ve “sorulara tek tek yanıt vermemesi” tavsiye edildi. 09:00’da başlayıp, 12.30’da bitecek oturum sırasında Arınç önce açılış konuşması yapacak. Daha
sonra ülkeler 40’arlı gruplar halinde, 3 ayrı bölümde sorularını yöneltecek Arınç da gruplar halindeki bu sorulara 3 bölümde yanıt verecek. Arınç’ın çok ciddi bir sataşma halinde ise soruya doğrudan yanıt vermesi bekleniyor.

Birleşmiş Milletler’in en önemli forumlarından birisi olan İnsan Hakları Konseyi tarafından 2008 yılında faaliyete geçirilen EPİM, BM üyesi tüm ülkelerin insan hakları alanındaki durumlarının diğer üye devletlerce sivil toplum kuruluşlarının da katılımıyla gözden geçirildiği bir süreç. Türkiye, ilk incelemesini 2010’da tamamladı. İkinci büyük sınavını ise yarın verecek. Toplantıya, Türkiye’nin konseye ekim ayında sunduğu ve gelişme kaydettiğini savunduğu raporun yanı sıra sivil toplum örgütlerinin gönderdiği raporlar da temel teşkil edecek.