Türkiye-Suriye normalleşme süreci: İran’ın da katılımıyla ikinci aşamaya geçiliyor

Türkiye ile Suriye arasında Rusya’nın arabuluculuğunda Aralık ayı sonunda başlayan süreçte ikinci aşamaya geçiliyor. İran’ın resmen katılımıyla dörtlü formata evrilen süreç kapsamında Türkiye, Suriye, Rusya ve İran dışişleri bakan yardımcıları haftaya Moskova’da bir araya gelecek.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, bu çalışmanın ardından sürecin dışişleri bakanları düzeyine taşınacağını ve dört bakanın toplanacağını açıkladı.     

Ankara ile Şam arasında, Suriye'de 2011’de başlayan iç savaştan bu yana ilk üst düzey ikili temas, 28 Aralık 2022’de gerçekleşmişti. Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar ve Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) Başkanı Hakan Fidan, Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu’nun ev sahipliğinde Suriye Savunma Bakanı Ali Mahmud Abbas ve istihbarat başkanı ile görüşmüşlerdi.  

Bu ilk görüşmeden sonra, Türkiye-Suriye diyaloğunun siyasi ilişkileri de ele alacak şekilde geliştirilmesi uzlaşısı ortaya çıkmıştı.

Ocak ayında yapılan temaslar sonucu Türkiye-Rusya-Suriye dışişleri bakanlarının üçlü formatta Şubat ayında bir araya gelmesi planı geliştirilmişti.  

Ancak bu toplantı önce İran’ın da sürece katılmak istemesi ve bu yönde taraflara baskıda bulunması, ardından da Türkiye ve Suriye’yi vuran 6 Şubat depremleri nedeniyle belirsiz bir tarihe ertelenmişti.  

İran Dışişleri Bakanı Ankara'da

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu bugün Ankara’da ağırladığı İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan ile Türkiye-Suriye normalleşme süreci ve Tahran’ın katılımı konusunu ele aldı.

Görüşme sonrasında basına açıklamalarda bulunan Çavuşoğlu, Türkiye-Rusya-İran’ın Suriye sorununun çözümü için Astana Süreci’nde birlikte çalıştıklarını, dolayısıyla İran’ın Moskova-Şam-Ankara üçlü sürecine katılmasından memnuniyet duyacaklarını açıkladı.  

Çavuşoğlu, dörtlü formatta ileriki dönemde yapılacak dışişleri bakanları toplantısının hazırlığı için teknik bir çalışmanın, gelecek hafta Moskova’da yapılacağını da duyurdu.

Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Mihail Bogdanov’un çağrısı üzerine yapılması beklenen toplantıda Türkiye’yi göreve yeni atanan Dışişleri Bakan Yardımcısı Burak Akçapar’ın temsil etmesi öngörülüyor.  

Bakan Çavuşoğlu, “Dışişleri bakanları için çalışmalar devam ediyor. Bunu dörtlü formatta yapmayı planlıyoruz. Ruslar, dışişleri bakanları toplantısına hazırlık amacıyla gelecek hafta teknik bir çalışma önerdiler,” dedi.  

Dışişleri bakanlarının toplantısının gerçekleşmesi, sürecin liderler düzeyine taşınması açısından büyük önem taşıyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, sürecin başladığı günlerde koşulların uygunlaşması durumunda Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ile de görüşebileceğini, “Siyasette küslük olmaz” sözleriyle ifade etmişti. 

Ancak sürecin liderler aşamasına gelmesi için siyasi ilişkilerin normalleşmesi açısından somut adımlar üzerinde uzlaşıya varılması gerektiği, Erdoğan’ın Esad’la sadece görüşmüş olmak için görüşme yapmasının doğru olmayacağı Ankara’da yapılan değerlendirmeler arasında.  

Normalleşmenin siyasi gündemi

Gelecek hafta yapılacak teknik çalışmanın öncelikli amacı, dört dışişleri bakanının olası buluşmasının gündeminin oluşturulması.

Aralık ayında yapılan savunma bakanları toplantısının ardından Şam’dan yapılan açıklamalar, Ankara ile normalleşme sürecinin Suriye topraklarındaki Türk askerlerinin çekilmesini de içerecek şekilde ciddi koşullara bağlı olduğunu gösterdi.  

Türkiye ise "sınırlarına ve vatandaşlarına dönük terör tehdidi" nedeniyle böyle bir adımı hemen atmasının olanaklı olmadığını, iki ülke arasında terörle mücadele konusunda yapılacak işbirliğinin sonuçlarına göre Suriye’deki askeri varlığını sonlandırabileceğini kaydediyor.

Bu süreçte Türkiye’de bulunan Suriyeli göçmenlerin ülkelerine güvenli dönüşü konusunda Suriye yönetimiyle işbirliği gündemini öncelik olarak gören Türkiye, Suriye’deki iç gerilimin sona ermesi için BM Güvenlik Konseyi’nin 2254 sayılı kararı kapsamında adımlar atıldığını da görmek istediğini kaydediyor.

Bu karar, Suriye’de Esad yönetiminin muhalifler ve sivil toplum ile birlikte yeni bir anayasa hazırlamasını, adil ve özgür seçimlere gidilmesini içeriyor.

İsviçre'nin Cenevre kentinde yıllardır süren görüşmelere rağmen Esad yönetiminin blokajı nedeniyle siyasi geçiş konusunda adım atılamıyor.  

Deprem sonrası işbirliği

Türkiye ve Suriye arasında diyaloğun başlatılması için son birkaç senedir çaba yürüten Rusya, iki ülkeden binlerce insanın yaşamını yitirmesine neden olan 6 Şubat depremleri sonrasında Ankara-Şam hattında insani yardımlaşma açısından bir fırsat doğabileceği görüşünde.

Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Mihail Bogdanov, iki ülke arasındaki normalleşme sürecinin hızlanması gerektiğini kaydederken, 6 Şubat depremleri ardından Ankara-Şam arasında pratik bir işbirliğinin kurulması gerektiğini Rus basınına ifade etti.  

Moskova’da gelecek hafta yapılacak görüşmelerde, deprem sonrası insani yardımların özellikle Türkiye sınırından Suriye tarafına aktarılmasının da gündeme gelmesi, bu sürecin doğrudan ve etkin olması için Ankara-Şam işbirliğine vurgu yapılması da bekleniyor.  

Deprem öncesi süreçte Türkiye’den Suriye’ye sadece Cilvegözü Sınır Kapısı'ndan Birleşmiş Milletler ve sivil toplum kuruluşu yardım gönderebiliyordu.

Suriye’deki depremzedelere yardımın daha etkin geçmesi için Kilis’ten Suriye’ye açılan iki sınır kapısından da insani yardım geçişlerine izin verildi.  

• BM’nin deprem yardımlarının Suriye’ye ulaşması neden bu kadar uzun sürdü?
• Hollandalı yardım kuruluşlarından Suriye'deki deprem bölgesinde kolera salgını uyarısı: '600'den fazla vaka görüldü, iki kişi öldü'
• Türkiye’deki Suriyeli depremzedeler yakınlarının cenazelerini Suriye’ye gönderiyor

İran sürece hangi kaygılarla dahil oluyor?

İran, Türkiye-Suriye arasındaki sürece katılmak istediğini Ocak ayında İran Dışişleri Bakanı Abdullahiyan’ın önce Şam’a sonra Ankara’ya yaptığı ziyaretlerde dile getirmişti.

Esad yönetiminin Rusya ile birlikte en önemli destekçisi olan İran, süreçten dışlanması durumunda bölgedeki nüfuzunun azalacağından kaygı duyuyor.  

Abdullahiyan, basın toplantısında, “Türkiye ve Suriye bölgede iki önemli ülke,” diyerek Tahran yönetiminin bu iki ülke arasındaki ilişkilerin düzelmesi için çalışmaya ve toplantılara katılmaya hazır olduğunu söyledi.  

İranlı bakan, daha önce yapılması planlanan ancak ertelenen İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin Türkiye ziyaretini ileriki dönemde gerçekleştirmeyi planladığını da kaydetti.