‘Tepegöz’ yankısı

Cumhuriyet gazetesinin New York’ta müzayedede satılacağını, ilk olarak 15 Nisan’da duyurduğu “Kilia İdolü’nün” 51 milyon lirayla rekor kırması ve ardında hukuksal sorunlar yaratması, dünya basını ile televizyonlarında yankılandı. 28 Nisan Cuma günkü müzayede öncesinde New York’ta ilginç gelişmeler yaşandı.

1- Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın harekete geçirdiği Washington Büyükelçiliği ile New York Başkonsolosluğu, daha önce Karun Hazinesi ve Elmalı Definesi gibi önemli yapıtları Türkiye’ye kazandıran “Herrick Feinstein LLP” avukatlık firmasını devreye soktu. Firmanın avukatlarından Lawrence Kaye ve Barbaros Karaahmetoğlu 27 Nisan Perşembe günü mahkemeden satış hakkında aldıkları “ihtiyati tedbir” kararını müzayede evine bildirdiler. Mahkemenin geçici kararına göre, “Müzayede evi bu eseri 60 gün boyunca satın alacak olan kişiye teslim edemeyecek ve ödeme de kabul edilemeyecekti”... Ayrıca, açık artırmaya çıkarılma anında, sunucu bu yapıt üzerinde “Türkiye’nin hak ve malikiyet iddiasının bulunduğunu, bununla ilgili dava süreci olduğunu da” açıkça söyleyecekti. Alıcı bu süre içinde vazgeçmezse Türkiye iade için dava açacaktı.

2-Bakanlık cuma sabahı New York Times gazetesinde idolün resminin bulunduğu tam sayfa ilan yayımlattı. İlanda, idolden söz edilmeksizin, Orfeus mozaiği ile Yorgun Herkül heykelinin Türkiye’ye iadeleri anımsatıldı. Kaçak yapıtların hukuksuzluğuna dikkat çekildi. Bir anlamda ilanla “Kızım sana söylüyorum, gelinim sen anla!” iması yapıldı.

3-Müzayede evinin önünde toplanan bir grup Türk, bu yapıtın satışını “protesto” etti. Bir basın bildirisi de okuyan Türkler, yapıtın Türkiye’ye geri verilmesini istediler.

***

Christie’s Müzayede Evi Küresel Başkanı Jussi Pylkkanen, açık artırmaya başlamadan önce “Türkiye’nin ABD mahkemesine yapıtın satışıyla ilgili ihtiyati tedbir aldırma başvurusunda bulunduğunu” bildirdi. Pylkkanen, “Yapıtı satın alacak kişiden, 60 gün süresince para alınmayacağını ve alıcıya bu süreden önce teslim edilmeyeceğini” de açıkladı. Açık artırım 2 milyon dolardan (7,2 milyon liradan) başladı. Yaklaşık 25 dakika ile günün en uzun süren satışı oldu. Gazetedeki ilana ve hukuksal açıklamaya karşın, yine de 3 kişi arasında çok çekişmeli geçen artırımda, telefonla bağlanan, adı açıklanmayan bir kişi tarafından satın alındı. Satış tokmağı 12,5 milyon dolardan (45 milyon liradan) indi. Ancak, gazetelerimizde bu rakam açıklandı. Oysa müzayede evinin komisyonu ile rekor kıran gerçek satış rakamı 14,2 milyon dolar (51 milyon lira) idi. Müzayede öncesinde 3 milyon dolar (11 milyon lira) bekleniyordu.

***

Yapıt, New York’lu Alastair Bradley Martin ve eşi Edith Park Martin’in koleksiyonlarından satışa çıkarılmıştı. İngiltere Galler bölgesinin dilinde “kuş” anlamındaki “Martin” karşılığı olan “Guennol” sözcüğü koleksiyonlarının adıydı. Bu ad, basınımızda “Guennol Stargazer (Guennol Yıldız Avcısı)” olarak kullanıldı. “Gök Gözlemcisi - Yıldız Gözlemcisi” anlamına gelen bu sözcük Türkçede idolün gözlerinin bakışından dolayı daima “Tepegöz” olarak kullanılmaktadır. Basınımızda ayrıca, bunun “kilden” olduğu yazıldı, oysa 23 cm yüksekliğinde olup “mermerden” yapılmıştı. Ayrıca bunun Çanakkale’den kaçırıldığı yazılmaktadır. 19. yy sonlarında benzeri bir başka idolü Amerikan arkeolog Çanakkale’de Kilia antik kentinde bulduğu için “Kilia İdolü” adını almıştı. Bu heykelcikler, Manisa’nın Akhisar ilçesindeki Kulaksızlar’da Balıkburnu mevkiinde yapılmış ve Ege bölgesine buradan dağılmıştı.