Teknopolileşmenin bir ürünü olarak e-atık ve mevzuatı

Teknopolileşmenin yarattığı en büyük ekolojik sürdürülebilirlik sorunlarından biri de e-atık sorunu. Kapitalizmin bir pazarlama tekniği olan planlanmış eskitilme taktiği nedeniyle, sürekli ve gereksinim ötesi geliştirilen uygulayımbilim karşısında değerini kaybeden her türlü elektrikli ve elektronik eşya kısa sürede atık elektrikli ve elektronik eşya (AEEE) haline gelmektedir.

AEEE içeriğindeki tehlikeli maddeler (berilyum, kadminyum, kurşun, civa vb.) nedeniyle, gelişigüzel doğaya atıldığında çevre sağlığı açısından risk oluşturmaktadır. Bu nedenle, evsel atıklardan ayrı olarak toplanarak, iktisaden geri kazanılmaları gereksinimi vardır. Bunun için de yapılacak çalışmaların bir yasal çerçeve ile düzenlenmesi yerinde olacaktır. Bu bağlamda nur topu gibi bir yönetmeliğimiz oldu: 22.05.2012 tarihinde 28300 sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü (AEEE) Yönetmeliği. Bu yönetmeliğin amacı; elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminden nihaî bertarafına azaltılması için yeniden kullanım, geri dönüşüm, geri kazanım yöntem ve hedeflerine ilişkin hukuksal ve teknik esasları düzenlemek olarak tanımlanmış.Atık elektrikli ve elektronik eşya (AEEE)ise şöyle tanımlanmış: 5.7.2008 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelikte yer alan atık tanımına uygun ve Ek-1/A'da tanımlanan kategorilerde yer alan ürünlerin kullanım ömrü dolduğu andaki bütün bileşenleri, unsurları ve ihtiva ettiği sarf malzemeleri.Elektrikli ve elektronik eşya (EEE), Ek-1/A'da yer alan kategorilere dahil olan ve alternatif akımla 1000 Volt'u, doğru akımla da 1500 Volt'u geçmeyecek şekildeki kullanımlar maksadıyla tasarlanmış olan, uygun bir biçimde çalışması için elektrik akımına veya elektromanyetik alana bağımlı olan eşyaları ve bu akım ve alanların üretimi, transferi ve ölçümüne yarayan eşyalar olarak tanımlanırken; evsel AEEE, evlerden gelen ve özellikleri ile miktarı açısından evlerden gelenlerle benzerlik gösteren ticari, kurumsal, endüstriyel ve diğer kaynaklardan gelen AEEE olarak tanımlanmış.

Yönetmeliğin 5. maddesinde AEEE yönetimine ilişkin ilkeler düzenlenmiş. Kimilerini özetlersek;

a) Yeni ürünlerde geri dönüşümlü malzeme kullanılmasının teşvik edilmesi ,

b) AEEE'lerin bir bütün olarak yeniden kullanımına öncelik verilmesi,

c) Toplanan AEEE'lerin işlenmesi sağlanarak geri kazanım ve geri dönüşüm oranlarının sağlanması,

d) AEEE'lerin ve parçalarının teknik olarak işlenerek geri dönüşüm ve geri kazanım imkânının bulunmaması durumunda bertarafına izin verilmesi,

e) AEEE'lerin geri dönüşümü, geri kazanımı ve bertarafının çevre lisanslı tesislerde yapılması,

e) AEEE'lerin işlenmesi sonucu ortaya çıkan atıkların azaltılması veya imhası amacıyla çevre mevzuatına aykırı olarak yakılması ve alıcı ortama verilmesinin yasaklanması,

f) AEEE'lerin yönetiminden kaynaklanan çevresel zararların giderilmesi ile ilgili tazminat ve diğer maliyetlerin, 'kirleten öder' ilkesine göre AEEE'lerin yönetimi için sorumlu olan gerçek veya tüzel kişilere ait olması.

Yönetmelikte toplama, 2013'den 2018'e dek toplama, geri dönüşüm ve geri kazanma hedefleri de belirlenmiş. Bir örnek olarak devinimli (mobil, cep) telefonlarımıza ilişkin hedefleri verelim: 2013'de toplama hedefi yılda kişi başına 0,05 kg.; geri dönüşüm hedefi yüzde 50; geri kazanım hedefi yüzde 65. Bu hedef rakamlar 2018 için ise şöyle: 0,64 kg. ; yüzde 65; yüzde 75.

Yönetmelikte üreticilere de, dağıtıcılara da, tüketicilere de, belediyelere de yükümlülükler getirilmiş. Kısacası herkese görev var! Hoşkalın.