Sûfiliğin el kitabı!

İsmi Er. Takma ismi Tan. Soyadı ise Li.. Lao Tzu ise ‘yaşlı usta’ anlamına gelen bir lakap… Kendisi, Chu soyundan imparatorların tarihçisi ve kütüphane muhafızı.

Yaşadığı zamana ait resmî tarih bulunmayan Lao Tzu’nun M.Ö. 6’ıncı yüzyılda yaşadığı tahmin ediliyor. Ülkesindeki iç karışıklıklardan bıkıp usandığı için ileri yaşlarında beyaz öküzüne binerek uzak diyarlara göç etmeye kalkışıyor.

Ne var ki Honan Geçidi’ne geldiğinde, sınır muhafız komutanı ve eski öğrencisi Hsi izin vermiyor ‘yaşlı usta’ya. “Hepimizin bildiği değerli görüşlerini yazıya dökmezsen sınırı geçemezsin” diyor Hsi.

İşte elinizdeki kitabın yani Tao Te Ching’in ilginç öyküsü. Senin de adın çok yaşasın, sınır muhafız komutanı Hsi!

Tao Te Ching’in 1946’dan bu yana dilimize kazandırılmış pek çok çevirisi var. Buna karşın niçin bir de Fahrettin Oksel çevirisi?

Çevirmen buna neden gerek duyduğunu kitabın Ön sözünde açıklıyor. ‘Erdem’le yüklü ‘yol’ sizin de yolunuz olsun diyor.

Fahrettin Oksel ile Lao Tzu’nun, Tao Te Ching - Yaşam’ın Erdem Rehberi’ni konuştuk.

DİĞER ÇEVİRİLERDEN FARKI

- Çincenin ‘Ç’sini dahi bilmezken, sırf bu kitabı çevirmek için Çince öğreniyorsunuz. Çinceyi ne kadar biliyorsunuz? Herhalde eski Çinceden çevirdiniz bu kitabı.

Sorular arka arkaya gelecek: Bugün Çin’de olsanız, Çinceniz orada yaşamak için yeterli mi? Eski Çinceyle bugünkü Çince arasında nasıl bir fark var?

Dilin değişmesi (Mao), Çin edebiyatının klâsik eserlerini yok etti mi, geleneğinden koptu mu Çin insanı?

Öyküm oldukça basit ve anlaşılabilir. Önce elime Tao Te Ching’in Türkçe bir çevirisi geçti. İçinde beni derinden etkileyen güzel sözler vardı. Ancak kopuk kopuktu ve bir yere varamıyordu.

Eee dedim, Tao bu mu? Bir hata olmalıydı. Başka çevirilerde de aradığımı bulamayınca, dahası Çin dili uzmanlarının da Tao’yu anlayamadıklarını görünce, aslını incelersem anlayabilir miyim diye merak ettim ve başladım Tao’yu çalışmaya.

Bir yol bulmalıydım. Yolun Çince öğrenmek olmadığı çok açıktı. Çünkü Çin dili uzmanlarının dahi anlayamadığı bir metin vardı karşımda. Yaptığım, Çince kelimeleri sökmek ve Lao Tzu’nun (Lao Zi olarak okunuyor) onları nasıl kullandıklarını çözmekten ibarettir.

Sonuç olarak, Çince öğrenmedim, Çin’e gitsem derdimi anlatamam. Anlattığım anlaşılmazlık Çinceye değil, Tao Te Ching’e ait bir özellik ve yazarın yazma tekniğiyle ilgili. Eski Çinceyle yazılmış diğer metinlerin okunmasında sorun olduğunu düşünmüyorum.

İLK NÜSHA OLMASA DA DOĞRU KOPYALAR VAR

- Lao Tzu’nun bu eserinin Türkçede pek çok baskısı var. Hâl böyleyken, bir de sizin çeviriniz eklendi Lu Tzu toplamına. Gerçi Ön söz’de açıklamışsınız, ama sizin çevirinizi henüz okumamış okurları düşünerek soruyorum: Çevirinizin diğer çevirilerden farkı ne?

Sorun kaç tane Tao çevirisi olduğu değildi. Lao Tzu ne yazmıştı, yazdıklarını anlayabiliyor muyduk, sorun buydu. Geliştirdiğim çeviri tekniğiyle, geleneksel bütün çevirilerden farklı olarak, Lao Tzu’nun birbirinden ayrı duran özlü sözleri bir araya geldi, Tao Te Ching’de gerçekte ne anlattığı ortaya çıktı. Bunu paylaştım.

- Pekin efsanesi mi diyelim, Şangay efsanesi mi, bilemedim; bir ‘mavi öküz’ hikâyesi var Ön söz’de. Üstat ülkesindeki karışıklıklardan bıkıp usandığı için “mavi öküzü”ne binip yola koyuluyor.

Şu konuda bilgi sahibi misin: Ne kadar sürüyor kitabın yazılması?

Bir soru daha: Eserin aslı, yani el yazması Çin’deki Maçin’deki kütüphanelerde var mı, yoksa “mavi öküz”ün sırtında eskiyip yok mu oldu?

Lao Tzu’nun elinden çıkmış ilk nüshanın Çin’de olduğuna ilişkin bir bilgiye sahip değilim. O çağlarda yaşayan insanlar Tao Te Ching’i ruhani bir metin olarak düşünmüşler ve öldüklerinde mezarlarına konulmasını istemişler.

Tao Te Ching’in bu şekilde elimize geçmiş çok sayıda kopyasının olduğunu biliyorum. Bu kopyalardan orijinal metne çok büyük oranda sadık kalındığı da anlaşılıyor. Sonuçta, ilk nüshası olmasa da, elimizde doğru kopyaları var.

Arşivlerde bulunan tek kayıt, Çinli tarihçi Ssu Ma Chien’in M.Ö. 100 yılında tarihe düştüğü kayıttır. Söylenceler bu kaydın süslü kelimelerle anlatılmış hâli gibi düşünülebilir.

Bana göre Lao Tzu’nun öyküsünde en sarsıcı olan kısım, bütün bilgeliğine karşın yaşadığı topraklardaki karmaşaya çare olamaması ve doğduğu topraklardan göç etmesidir. Bu haliyle yaşamı bir başarısızlık öyküsü olarak da düşünülebilir. Öte yandan sözlerinizi uygulayan insanlar yoksa ne yapabilirsiniz ki?

Lao Tzu’nun sözleri çok güzel, çok derin ve çok anlamlı. Tao Te Ching, İncil’den sonra en çok en çok basılan kitapmış. İnsanlığın bugün geldiği noktayı düşündüğümüzde, demek ki, Tao Te Ching’i alıp mezara götürmek artık pek bir işe yaramıyor.

İNSAN OLMA YOLU VE DÜNYANIN DÜZENİ!

- Lao Tzu’nun cümlelerini - belki de ilk kez - herkesten farklı anladığınızı söylediniz. Sizce Tao Te Ching neyin kitabı? Okuyucu ne bulacak içinde?

Üç kelime: Sûfiliğin el kitabı. Kâmil insan olma yolunun anlatıldığı başucu kitabı. Kitap insana sesleniyor. Bir çeşit insan olmaya davet gibi.

İçinde insan var, yaşam var, ölüm var, ölümden sonrası var; okuyucunun varoluşla ilgili kafasında olabilecek bütün soru işaretlerinin yanıtları var.

Büyük Patlama (Big Bang), büyük patlamayı gerçekleştiren akıl, sonrasında maddenin oluşması, evrenin ve tabii ki dünyanın oluşumu, baştaki karmaşa hâli, sonra dünyaya düzenin gelmesi, yaşamın başlaması, yaşamın yönetimi ele alması, her şey… Elbette Lao Tzu’nun anlattığı ve elbette benim anladığım hâliyle.

- “Tao” kelimesinin “Yol” anlamına geldiğini öğrendik. Okuyucular için Yol’u biraz açabilir misiniz?

Türkçedeki “Yol” kelimesi çok güzel bir anlama sahip. “Tao” kelimesini tamamen karşılıyor. Hem üzerinde yürünen yol, hem o yolda yürüme yöntemi. Başı belli, sonu belli. Yol’dan yürürseniz düzene girersiniz. Yani “düzen” anlamı da var, “düzeni sağlayan” anlamı da…

Kitapta anlatılan “Yol”, “dünyanın düzeni”. Üzerinde yaşayanlar ister Yol’dan haberdar olsun, ister olmasın, ister Yol’a uysun, ister karşı gelsin; Yol, sonunda nereye varması gerekiyorsa oraya varacaktır.

Kitapta bunlar ayrıntılı olarak açıklanıyor ve kitabın tavsiyesi de çok açık: “Gel, direnme, Yol’a gir, varacağın yere bir an önce var. Hem kendine, hem de çevrene bir faydan olsun”.

Yaşam’ın Erdem Rehberi / Tao Te Ching / Çeviren: Fahrettin Oksel / Sardes Yayınları / 128 s.